Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

i widzów, uniemożliwiającej uczestnictwo w normalnym
życiu. Jednocześnie i młodzieży, i starcom oferuje się czas
„wakacji", coraz bardziej przepełniony konsumpcją kulturalną,
a nie pracą. Życie poza pracą staje się więc sferą
penetrowaną przez aparat władzy, sięgający w pozaprodukcyjne
wymiary czasu za pomocą informacji,_ konsumpcji,
masowej rozrywki, sztuki. Wzrost grupy ludzi wyłączonych
z procesu pracy i wzrost czasu nie podporządkowanego jej
rytmom nie implikuje twierdzenia, iż problematyka pracy
straciła swe znaczenie w analizach współczesnych układów
sił konfliktowych. Przestała jednak mieć znaczenie dominujące,
uwikłana została w inne problemy społeczno-kulturowe.
Rosnąca integracja organizacji podtrzymujących
zastany model kultury ma istotną wagę dla zaostrzenia się
konfliktów klasowych. Wraz z rozbudową życia poza pracą
zawodową zwiększa się tendencja do penetracji aparatu
władzy w tę „wolną" strefę. Rosnąca ingerencja doprowadza
do tego, że właśnie w życiu poza pracą opozycja przeciw
presji społecznej nabiera coraz większego znaczenia. To
nie praca traci wagę jako pole konfliktów, lecz pole to się
rozszerza obejmując czas wolny. „Manipulowany w swej
pracy i w swojej konsumpcji człowiek społeczeństwa postindustrialnego
przeciwstawia się tej dominacji zarazem w
pracy i poza nią." 34
Dawniej ruchy społeczne walczyły w imię konsumpcji,
dziś walczą w imię jakości życia. Sytuacja w pracy oceniana
jest z punktu widzenia życia poza pracą. Nie o to więc
chodzi, by stwierdzić, że przechodzimy dziś od społeczeństwa,
w którym dominowały problemy pracy, do społeczeństwa,
w którym życie poza pracą ma największe znaczenie,
lecz o to, że przechodzimy od dominacji skoncentrowanej
na pracy do ogólniejszej, obejmującej inne tereny życia.
Problemy powstające w ramach pracy są czynnikami aktywizacji
ruchów społecznych tylko o tyle, o ile łączą się z całością
problemów obejmujących system produkcji, który
warunkuje nie tylko wytwarzanie produktów, lecz także
informację, kształcenie, kierunki badań i twórczości artystycznej,
warunkuje ściślej, niż to się działo kiedykolwiek
przedtem. „W tym kontekście bunty studenckie w starciu
z podstawowymi sprzecznościami kapitalizmu, w jego fazie
34
Tamże, s. 193.
302