Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

system działania — to układ relacji między różnymi poziomami
rzeczywistości: poziomem obiektywnych stosunków produkcji
i form akumulacji oraz poziomem instytucji, norm,
wartości, ogólnego stanu wiedzy i możliwości jej zastosowania.
Touraine wymienia trzy elementy współtworzące ogólne
ramy każdego" systemu społecznego: a) rodzaj teorii poznania,
typ wiedzy dominujący w danym czasie i tworzący
obraz natury i społeczeństwa; b) akumulacja rozumiana
jako pobieranie części produktu pracy przez klasę panującą
z punktu widzenia jej interesów i ze względu na inwestycje,
odpowiadające wyobrażeniom celów społecznego
rozwoju; c) model kultury sprowadzony do systemu pojęć
i wyobrażeń umożliwiających uzyskanie przez społeczeństwo
dystansu wobec własnej sytuacji historycznej, określenie
celów działania oraz ocen zachowań, wartości wytworów,
form twórczości. 20
Zdajemy sobie sprawę z wielu wątpliwości teoretycznych,
jakie nasuwa konstrukcja Touraine'a. „Historyczny system
działania" jest kategorią obejmującą całokształt stosunków
danego społeczeństwa, będącą odpowiednikiem marksowskiej
kategorii formacji społeczno-ekonomicznej: Formacja
społeczno-ekonomiczna to całokształt stosunków społecznych
określonego miejsca i czasu, wyodrębniony ze względu
na właściwy mu ustrój społeczno-ekonomiczny (zwany
- także podstawą lub bazą ekonomiczną) oraz ze względu na
funkcjonalnie podporządkowaną temu ustrojowi ideologiczno-instytucjonalną
nadbudowę. 21 U Touraine'a akcent pada
nie na sposób produkcji, lecz na zasady podziału produktu,
nie na sferę ekonomiczną, lecz na sferę nauki, kultury, ideologii,
słowem to wszystko, co zaliczylibyśmy do nadbudowy.
To ujęcie jakkolwiek upraszcza charakterystykę „bazy",
pozwala uchwycić znamienne dla aktualnego stanu
kapitalistycznych społeczeństw wysoko rozwiniętych zmiany
relacji między sferą ekonomiczną a kulturą w najszerszym
znaczeniu.
Na fakt ten zwracają również uwagę autorzy cytowanej
już zbiorowej książki poświęconej buntom młodzieży, opracowanej
w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC
PZPR. „...Można doszukiwać się głównych przyczyn bun-
20 A. Touraine, op. cit., s. 531.
21 J. Hochfeld, Studia o marksotyskiej teorii społeczeństwa, Warszawa
1963, s. 173.
292