Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

jednostronne wymagania społeczeństwa i mało zróżnicowane
wzory zachowania narzucone przez kulturę, jest u Riesmana
egzystencja w sferze zabawy, wolnej od przymusu,
będącej swobodnym działaniem. I u tego autora tematem
wiodącym jest poszukiwanie autonomii, będącej wyjściem
z dwu równie nieautentycznych sposobów istnienia, przekroczeniem
dwu form alienacji, których uosobieniem jest
człowiek wewnątrz sterowany i zewnątrz sterowany. I w
dziele Riesmana występuje sprzeciw wobec życia konsumpcyjnego,
które w momencie, gdy powstawała książka
Samotny tłum nie stało się jeszcze tak powszechnym sposobem
istnienia i nie doprowadziło do tak drastycznych konsekwencji,
jak to się dzieje w chwili obecnej.
Marcuse, Fromm, Mills, Riesman przyczynili się do naruszenia
mitu amerykańskiej demokracji. Pojęcie rządzących
mas ludowych, publiczności stało się czymś anachronicznym
wobec rzeczywistych mechanizmów władzy — pisze
Mills — choć jest ono codziennym usprawiedliwieniem
władzy. „Teorię tę musimy jednak włożyć między bajki,
gdyż nie stanowi ona nawet przybliżonego modelu funkcjonowania
amerykańskiego systemu władzy. Publiczność
ani nie podejmuje, ani nie rozstrzyga spraw kształtujących
obecnie losy ludzkie." 143 Równie przekonująco jak Fromm
wyraża Mills niepokój wobec procesu pogłębiającej się samotności,
rozpadu więzi, ograniczania międzyludzkich kontaktów.
Krytykuje sztywne podziały środowiskowe i grupowe
ułatwiające manipulację całością społeczeństwa rozbitego
i zdezintegrowanego. Podobnie jak Marcuse ukazuje
Mills poczucie bezsilności człowieka w społeczeństwie masowym,
utratę jego niezależności, co więcej — utratę pragnienia
posiadania takiej niezależności. Również rozwiązania
pozytywne, które proponują ci autorzy, po druzgocącej
krytyce współczesnego społeczeństwa krajów wysoko uprzemysłowionych,
można odnaleźć w koncepcjach kontestatorów.
Wolność pozytywna polega na spontanicznej aktywności
całej zintegrowanej osobowości — pisze Fromm. Istotą
owej spontaniczności jest likwidacja sprzeczności między
rozumem a uczuciami. W ciągłej spontanicznej realizacji
własnego ja człowiek ponownie jednoczy się ze światem,
• z ludźmi, z naturą i samym sobą. Głównym wymiarem ży-
143 C. W. Mills, Elita władzy, s. 393.
260