Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-[
ni I nihaur, neu, nerau
hi I hihaur, heu, herori
Bera ere, bada, sail horretakoa litzateke:
hau/berau Iwrilberori hwalbera
(Baina lehen esan bezala, berau eta berori bizkaieraz izan ezik, oso gutxi
azaltzen diren fonnak dira).
Eta nola jakin noiz erabili hura eta noiz bera? Dirudienez puntu honetan lege
desberdinak aurki ditzakegu ekialdean eta mendebalean. Orohar, honako
kasuok bereiz ditzakegu:
1. Haulhorilhura, izenordain bezala, hirugarren pertsona (hots, ez hiztun ez
entzule ez dena) seinalatzeko erabiltzen ditugu. Hirugarren pertsona hori eta
erakuslea perpaus berean aurkitzen badira (kontutan izanik perpaus nagusiak
eta bere mendeko perpausek, perpaus bakarra osatzen dutela), bera erabili ohi
dugu (ez hwa):
(256) (a) Errege batek berarengana deitu eta esan zion (E.LH., 175)
(b) Ac uste dau eztaguala bera leguezco Barberuric Bizcai guztijan (Moguel,
46)
(e) Hazpandarrak... plazaren ezin ezagutuz ari dira... Pilota, berek ez
dakitelarik nola, bihurtzen dute a1di bakoitx ostatu sahetsari buruz (Buruxkak,
40)
(d) Beharbada uste du Umandik erdalkeriak bera gutxiago kutsatu duela
Axular, Mogeldarrak 000 Agirre Asteasukoa baino (Mitx., 85)
(e) Eta asto orrek, beárí ei'zak urrea esa'ezkeo, urrea eitte emen1ZÓn (J.MB.,
269) (f) Aita kirtenak sinistu ta arik laster alabea, erromeriara bear abela-ta...
beragaz etxetik atara eban (E.I.H., 175)
Horrela, hor goiko adibideetan errege, Umandi eta astoa dira bera erakusle
(izenordain) indartuak seinalatzen dituenak. Bigarren perpausean, bera-k aldi
berean beste erakusle bat seinalatzen du: ac. Azkenik, besteetan, azaltzen ez
den, baina bihurtzen dute eta atara eban aditzen subjetu inplizitu diren
hazpandarrak eta aita kinena seinalatzen ditu erakusle indartuak.
2. Erakusleak seinalatzen duen pertsona eta erakuslea perpaus desberdinetan
azaltzen direnean. Kasu honetan bestalde, bi egoera bereiz ditzakegu:
94