Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Deklinabidea
Alegia, kasu absolutuaren nahiz genitiboaren gainean ipin daiteke -gano
Baina -ta- duen atzizkia ezinbestean forma absolutuaren gainean bakarrik joan
daiteke: nitan, zutan, hitan, (*enetan, *zuretan, *hiretan ez dira ezer) izen
komunekin ere gertatzen den bezalaxe: hiru etxe-tan, bost alditan.
Grobat gertatzen da ere gainerako leku kasuetan: nigana, edo neregana
(nahiz enegana), nigandik (nahiz niganik) edo neregandik (nahiz enegandik
nahiz eneganik) etab., guztiak jatorrak dira; ez ordea *enetara, *enetarik.
Berebat izenorde pertsonal horiek pluralekoak direnean: gu(re)gandik,
zue(n)gandik, gu(re)gana, zue(n)gana zuzenak dira, baina ezin esan daiteke
honela baizik: gutara, gutarik, zuetara, zuetarik, -re- gabe edo -en gabe, alegia.
Ez diogu inola ere enetan, zuretan, hiretan... euskaraz ezer ez direnik edo
gaizki daudenik. Oihenartek, alegia, suretan (II, 69) dio, baina, jakina, horrek
zure- du oinarria, ez zu; hots, zurea bezala, zure gauzen artean esan nahi duo
Horrenbestez enetan eta hiretan esan daiteke.
1.4.2.3. Erabilera
Euskal deklinabidearen atzizki guztien artean ez dago besterik -kasu
instrumentalaren -z izango luke lehiatzaile bakarra, baina horrí ere alde handia
kentzen dio-- inesiboaren -n hau bezain emankorrik, bizirik, hizkuntzari
(posposizio, esaera adberbial edo antzekorik sortzeko) honek adina zerbitzu
prestatu dionik. Bestela esan, biziki produktiboa gertatu zaio hizkuntzari kasu
inesiboaren -n atzizki hau.
Horrexegatik ere edukin semantikoari begiratuz txit joria eta aberatsa da
atzizki hau bereganatu duten hitzen eremua. Horiek sailkatzeko irizpide bat
baino gehiago genuke aukeran. Gu orainoko gramatikalaririk gehienen
jardunari ez ezen, irakurle eta ikasleentzako erraztasunari ere amore emanik,
edukin semantikaa eta beroien baliaa adierazteko euskarak dituen adberbio
galdekariei lotuko gatzaizkie.
1.4.2.3.1. Lekua adieraztcko
Zerbaitek edo norbaitek hartzen duen lekua, non dagoen alegia, adierazten
duela erabat -n atzizkiak esan dugu. Hori adierazten duten hitzen artean badira
zenbait bere esanahiaren muinean beste zerbait edo norbaitekiko erlazioa ere
daramatenak, eta hainbestez posposizio gisa erabili ohi dira sarri, aurreko
izenak -ren ia beti duelarik.
241