Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Hitz ordena
Lehen esan dugun bezala, gisa batez ber edukina dute bi esaldi hauek. Halaz
guztiz ere, edozein euskaldunek sendi dezakeenez, ez ditugu biak elkarren
pareko. Zertan datza, bada, bien arteko aldea? Horren adierazteko bide bat
baino gehiago dagokeen arren, saia gaitezen esplikazioren bat ematen.
Hasteko, badirudi bi perpaus hauek aurresuposizio desberdinak dituztela esan
genezakeela. Lehenbiziko perpausean, (5.a).ean alegia, badirudi hiztunak
aurretik jakintzat ematen duela norbaitek sagarra haurrari ematen diola eta
narbait hori nar izan daitekeen zehazteko erabiltzen dugula. Perpaus horrek,
ondorioz, norbait hura zehazki nor den adierazteaz beste helbururik ez duo
Ondoko perpausean, ordea, badirudi aitak sagarra norbaiti eman diola aurretik
jakina den zerbaitzat daukala hiztunak. Horixe da, hain zuzen ere, datiboan
agertzen den izen sintagmak zehazten diguna.
Azalbide hau hertsiki lotua dago, Altubez geroztik bereziki, gure gramatika
tradizioan oso ezaguna den beste bati. Alabaina perpaus bakoitza galde zehatz
baten ihardespena bailitzan kontsideratzen baldin badugu, ez dute perpauseko
osagai guztiek ber pisua edo garrantzia. Haien artean bada bat, nolaba!t
esateko, galde horri zuzenki eta zehazki ihardesten diona. Hain zuzen ere,
berau, galdegaia deitu ohi dugu, eta tokiaren edota doinuaren bidez
seinalatzeko aukera dugu.
Gure bi adibideetan bi perpausek galdegai desberdinak izanki (aitak, Nark
sintagma subjetua lehenbizikoan; haurrari Nori sintagma zeharkakoa bestean),
horrexetan datza bien arteko diferentzia, eta horretatik heldu da bata bestearen
ordez erabi1tzeko gaiztasun eta ezintasuna. Horrek esan nahi du gramatika
egituraren ondoan beste egitura bat ere agertu zaigula, hemen mintzagai egitura
deituko duguna. Beraz bi egitura, bata bestearen gainean, ageri zaizkigu
perpausetan:funtzio egitura eta mintzagai egitura. Lehenbizikoak funtzioekin
du zerikusia, kasuek ematen diguten informazioarekin alegia. Bigarrena,
aitzitik, informazio klasean eta hizketaren unibertsoan oinarritzen da.
Puntu honetara ailegatu garenez, hitz ordenaren arazoa hobeki ulertzen ahal
dugu orain. Ordena libroa dugu euskaraz, elementuen eginkizun edo funtzioak
baizik ez baditugu kontuan hartzen; ez da libroa, ordea, perpausaren bigarren
egitura ere, mintzagaiarena, gogoan atxekitzen badugu.
Perpausean bi maila bereizten ditugula ikusi dugu. Berehala galdera bat
datorkigu burura: bi maila eta egitura hauek zeharo askeak dira elkarrengandik?
Ala, badute elkarren artean zerbait lotura?
359