24.01.2013 Views

Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

2. -ka atztzkia<br />

Honelako egitura duten izen multzoekin badirudi ez dela -dun atzizkia<br />

ibiltzen, ez eta forma konposaturik ere. Badira, halere, kontrako zenbait<br />

adibide, hala nola, teilatu garridun etxea, leiho gorridun txabola eta antzekoak<br />

entzuten baitira.<br />

Izen multzo horretan doakeen izena gorpuzkiren bat adierazten duen izena<br />

baldin bada eta izen horrek duen jatorrizko esanahian erabilia, -ko erator<br />

atzizkiaz balia gaitezke hori izenlagun kalifIkatzaile bihurtzeko:<br />

(70) (a) Sudur handiko gizona (E1issamburu, P. Adame, 30)<br />

(b) Beso 1uzeko pilotaria<br />

(e) Buru handiko gizona<br />

(d) Hanka 1uzeko korrikalaria<br />

(e) Txima 1uzeko gaztea<br />

(f) Begí urdíneko neska<br />

(g) Bizar gorrikoa da zure anaía<br />

Forma horren ordez beste bi aukera ere badiiugu: <strong>lehen</strong>bizikoa, izenlagun<br />

hori kalifIkatu nahi duen izenaren ondoren izen konposatu edo elkartu gisa<br />

erabiltzea, hala nola, gizon sudur handia, pilotari beso luzea, e.a.<br />

Bigarren aukera da -dun atzizkiaz baliatzea, neska begi urdinduna, bizar<br />

gorridun anaia 000 anaia bizar gorriduna eta abar esanez. Horrela erabili behar<br />

dela dio, gainera, S. Altubek, izen kalifIkatuak adierazten duena aldi batekoa<br />

edo behin behingoa denean. Halere, euskalki gehienetan -ko erabiltzen da -dun<br />

atzizki horren ordez.<br />

Baina izenlagun bilakatuko den izen multzoan doan gorpuzki izena,<br />

jatorrizko esanahian erabili beharrean, zentzu ez-gauzazkoan edo aldatuan<br />

erabiltzen bada, edota ohiturazko tasunak edo kalitateak adierazten dituzten<br />

argi, eder, bizkor, on, txar, gaizto, gaitz eta antzeko izenondoren bat<br />

badarama, -ko atzizkiaz baliatuzko era bakarrik erabil daiteke Altuberen iritziz.<br />

Ez litzateke, beraz, goiko adibide horien bigarren edo hirugarren aukerarik, ez<br />

litzateke forma konposatua 000 -dun erabiltzerik izango:<br />

(71) (a) *Pilotarí beso ederrak dira Retegitarrak<br />

(a) *Pi1otarí beso ederdunak dira Rctegitarrak<br />

(b) *Ehíztarí begí ona da Azkue<br />

(b) *Ehíztarí begí ondona da Azkue<br />

(e) *Ume bihotz gaiztoa haiz hi<br />

(e') *Ume bíhotz gaíztoduna haiz hí<br />

385

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!