Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

2. -ka atztzkia
Honelako egitura duten izen multzoekin badirudi ez dela -dun atzizkia
ibiltzen, ez eta forma konposaturik ere. Badira, halere, kontrako zenbait
adibide, hala nola, teilatu garridun etxea, leiho gorridun txabola eta antzekoak
entzuten baitira.
Izen multzo horretan doakeen izena gorpuzkiren bat adierazten duen izena
baldin bada eta izen horrek duen jatorrizko esanahian erabilia, -ko erator
atzizkiaz balia gaitezke hori izenlagun kalifIkatzaile bihurtzeko:
(70) (a) Sudur handiko gizona (E1issamburu, P. Adame, 30)
(b) Beso 1uzeko pilotaria
(e) Buru handiko gizona
(d) Hanka 1uzeko korrikalaria
(e) Txima 1uzeko gaztea
(f) Begí urdíneko neska
(g) Bizar gorrikoa da zure anaía
Forma horren ordez beste bi aukera ere badiiugu: lehenbizikoa, izenlagun
hori kalifIkatu nahi duen izenaren ondoren izen konposatu edo elkartu gisa
erabiltzea, hala nola, gizon sudur handia, pilotari beso luzea, e.a.
Bigarren aukera da -dun atzizkiaz baliatzea, neska begi urdinduna, bizar
gorridun anaia 000 anaia bizar gorriduna eta abar esanez. Horrela erabili behar
dela dio, gainera, S. Altubek, izen kalifIkatuak adierazten duena aldi batekoa
edo behin behingoa denean. Halere, euskalki gehienetan -ko erabiltzen da -dun
atzizki horren ordez.
Baina izenlagun bilakatuko den izen multzoan doan gorpuzki izena,
jatorrizko esanahian erabili beharrean, zentzu ez-gauzazkoan edo aldatuan
erabiltzen bada, edota ohiturazko tasunak edo kalitateak adierazten dituzten
argi, eder, bizkor, on, txar, gaizto, gaitz eta antzeko izenondoren bat
badarama, -ko atzizkiaz baliatuzko era bakarrik erabil daiteke Altuberen iritziz.
Ez litzateke, beraz, goiko adibide horien bigarren edo hirugarren aukerarik, ez
litzateke forma konposatua 000 -dun erabiltzerik izango:
(71) (a) *Pilotarí beso ederrak dira Retegitarrak
(a) *Pi1otarí beso ederdunak dira Rctegitarrak
(b) *Ehíztarí begí ona da Azkue
(b) *Ehíztarí begí ondona da Azkue
(e) *Ume bihotz gaiztoa haiz hi
(e') *Ume bíhotz gaíztoduna haiz hí
385