Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Dekltnabtdea
txoritan, neskatan, belarretan... Zentzu berean erabiltzen ditugu ere -(k)eta
atzizkia duten hitz eratorri batzuk: hizketan, berriketan, kartaketan edo
kartetan, maxiaketan, jostaketan 000 jostetan, tortoloxketan, igeriketan...
Halaz ere, bere galdekaria zertan duen sailik ugariena dudarik gabe aditz
nominalizatuena da, adibidez aspektu puntuala edo adierazteko erabiltzen
ditugun honelako formetan:
(105) (a) lkasten ari da
(b) lasten ari da
(e) Garbit:len ari da
(d) Ikasten dihardu
(e) lasten dihardu
(t) Garbit:lcn dihardu
Diogun, halere, non eta zertan-en arteko mugak gehinetan bai, baina beti ez
direla guztiz garbiak. Zer da, esate baterako, lotan? non ala zertan? Eta
mezatan (mezan diote euskalki batzuetan)? Auzi honek badu, noski izan eta
egon aditzen eremu semantikoekin zerikusia. Nola esan behar da, alegia, lotan
dago ala lotan da? Ala bietara, bata bezain zuzen bestea? Usarioa beste gabe
onartzen bada, bietara, noski; baina horretara bagoaz, non ala zertan
dagokion galdetzea ere alferrik da eta erantzuna eskupidean dugu: biak
dagozkie.
Ez da hau, segurki, leku eta parada aproposa auzi hori garbitzeko, baina
diogun, bidenabar bada ere, euskarak garbiro bereizi dituela noizpait eta
nonbait honako biok: etxean da eta etxean dago, eta modu beretsuan lotan da
gauza bat dela, euskaldlln batzuentzat bederen, (hots, lotara joan dela, nahiz ez
jakin loale hartll duen ala ez) eta lo dago bestea (hots, ez dagoela ernai, baizik
loak hartuta).
Hala denarentzat non da litzateke gure ustez lehenaren -Iotan da
sintagmaren- galdera (eta ez zertan ari da, are gutxiago non dago) mezatan da
-rena bezalaxe, eta nola dago bigarrenarena, lo dago-rena.
Bada oraindik beste bat ere oso testu-inguru jakinetan erabiItzen dena zertan
zara? eta horren antzekoak. Ari gabe, noski, ez baitu inoren egintza adierazten,
baizik inoren asmoak zein diren eta haiek burutzeko prest al dagoen galdetzen.
, \ (
245