Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Deklinabidea
Guztiau honela dela sinesteko, Axularren jokaerari begiratu bat ematea on
dela uste dugu. Araka ditzagun bide- ageri den pasarte guztiak eta hona zer
aurkitzen dugun: inoiz ez da -rako bide- ageri (ezin ager zitekeen ere, lehen
esan bezala norako galdekariari iparraldeko euskalkietan -ko soila baitagokio
erantzun gisa, edota -kotzat); bai, ordea, ageri dira beste guztiok: ifernuko
bide-, parabisuko bide-, urkhabeko bide-, salbamenduko bide-. Eta inork
oraindik pentsa ez dezan 'leku horietan dagoen bidea' dela, bi bider hauxe dio:
.. .parabisura ioaiteko bidea (311, 312). Baina beste hau bai badio, noski:
lainkoaganako bidea (313,318), lainkoagango esan ordez, lehen argitu
dugunagatik (ikus lehen 3an esanak).
1.4.4.5.2. Dantzako deia eta dantzarako deilu
Bizkaieraz esan dugu dagoela batez ere -ra- txertatzeko joera zabaldua eta ez,
noski, atzo arratsetik, lehenagotik baizik. Fray Bartolome irakur badezagu,
pecatuco ocasino dioela ohartuko gara, Axularrek bezala, baina horren ondoan
-ra- sartua duten fonnak ere erabiltzen dituela. Ikus hau:
(117) Soinuba bada ona la oneracua, joiquiyac bere onac dira. Soinuba bada
pecaluracua... (F. Bé.U1olome, 33)
Ikus egungo idazle baten honako hau ere:
(118) ...Dctxcpare crrclorcak dantzarako deia egin zioncan (Mitx.,27)
Nola aztertu behar da, ordea, horrako hori: dantzarako deia ala deia egin,
dantzarako deitu bailio? Deia ordez dei balio, dei egin eta deitu berdintzat jotzea
zilegi litzateke. Pentsa daiteke, agian biok gurutzatu direla idazlearen luman:
dantzako deia eta dantzarako deitu.
Hiru eratara esanak entzun daitezke horko esaera horiek, herri batzutan
bederen, euskaldun zaharren ahotik: Xoxote bidea, Xoxoteko bidea, Xoxotera
bidea; ez ordea, bizkaieraz izan ezik, zaharren ahotik diogu, Xoxoterako bidea.
1.4.4.5.3. -rako eta ·kotZllt
Diogun azkenik iparraldeko euskalkietan -rako atzizkiaren ordez -kotzat
erabiltzen dutela maiz, -ra- gabe. Ikus Axularren pasarte hau:
257