Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Beraz:
Izen arrunta:
A. Zenbakarria (erxe, mutil, harri, zigarro...)
B. Zenbakaitza
B.l. Neurgarria (irin, ardo, ur...)
1. lzena
B.2. Neurgaitza (su, gorroto, ke...)
Jakina, izen zenbakarri asko ere bi eratara uler daitezke: adibidez, bost harri
bota nizkion esaten badut, harriak konta daitezkeela esaten dut. Baina tonelada
bat harri bota nion (edo tonelada harria) esaten dudanean, harria masatzat
hartzen dut; zenbakaitzat, honaz.
1.2.3. Izen bizidunak eta izen bizigabeak
Bereizketa hau ere semantikari dagokio, baina ondorlo handiak ditu euskal
morfologian eta sintaxian. Alegia, erxe, liburu, harri, bide... izen bizigabeak
dira; baina gizon, asto, Andoni... bizidunak direla esaten dugu.
Leku kasuen atzizkiak hartzen dituztenean, -(en)gan- edo baita- posposizioa
hartu behar izaten dute izen bizidun bat ardatz duten izen sintagmek: etxean,
etxetik etxera... esango dugu, baina gizona(ren)gan, gizona(ren)gandik,
astoa(ren)gana, eta abar.
Hala ere, berez bizidunak diren izakiei dagozkien izen batzu bizigabetzat
hartzen ditu euskarak, landare izenak, adibidez: arbolan esaten dugu eta ez
*arbola(ren)gan edo *arbola baitan. Dena den, bereizketa hau hobeto argitu
beharko da, zeren euskaldun batzuk nitan esaten duten bezala, beste batzuk
gauza hauek elkarrengandik ongi berezi behar dira esaten dute.
Bestalde, izen batzu biziduntzat nahiz bizigabetzat har daitezke, esan nahi
denaren arabera: herrian esaten dugu, baina herria(ren)gan / herria baitan. Hots:
batean herri leku izen edo, izango litzateke, eta bestean, populu edo pertsona
multzo gisa ulertzen dugu. Era berean, umetan esaten dugu biziaren aro bat
adierazteko, baina zein ume(ren)gan? Puntu honi buruz ikus Leku kasuak.
1.2.4. Izen bakunak, eratorriak eta konposatuak
Grain arte esandakoez gain, izena, bere osagaien arauera ere azter dezakegu.
Hau da, zenbait izen, elementu bakar batez osatuak izango ditugu, hala nola:
35