Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Hitz ordena
doa, mintzatzen garenean, desberdinketa hori ederki egiten dugula, esnea edan
du ez baita bietan molde berean esaten.
Irazkina aditzaren inguruan biltzen da eta mintzagaiari dagokion elementurik
ezin daiteke sar aditz eta irazkinaren beste elementuen artean:
(17) *Hementxe bertan ni bizi naiz
Ordena aldatuz gero, ez dago arazorik:
(18) Ni hementxe bertan bizi naiz
Irazkineko osagarri bat hanpatua delarik, hau da, perpaus batean galdegaia
izaten delarik, aditzaren ezker aldeko lehen posizioa hartu ohi du osagarri
honek. Oihartzunez bezala, galdegai horren ezkerrean doazen beste osagarriak
mintzagai gisa hanpatuak dira. Bestela esan: galdegaia agertzen baldin bada
esaldian, galdegaiaren ezkerreko mintzagaia beti hanpatua izanen da.
(19) libuma, nik irakurri dut
mintz. hanp. gald. aditza
irazkina
Egia esateko, eta gero ikusiko dugun bezala, puntu hauek ez dira beti arras
betetzen. Hala ere, nolabaiteko ordena kanoniko batí dagozkiola imdi luke.
1.4.2. Galdegaia zer den
1.4.2.1. Garrantzi handikoa da galdegaia euskal joskeran, hitz ordena
kontuetan bereziki. Nahiz aski zail den haren hertsiki mugatzea, lehen
esandakoa ontzat eman daiteke, hau da, irazkineko osagarri baten enfasiari edo
hanpatzeari dagokiola, dela kontraste batean eraikia delako, dela irazkinaren
elementu bakarra delako.
Esan bezala, aditzaren ezkerrean ezarri ohi da:
(20) (a) Bihar, aita etorriko (ez ama)
(b) Aita, bilzar etorriko da (ez etzi)
(e) Oinez joango naiz, ez autobusez
(d) Joan, neu joango naiz
365