Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1.3.2.2. Funtzioa
1. Deklinabidea
1.3.2.2.1. Jakina denez, perpaus iragankorretan agertzen da kasu hau, hots,
tankera hau duten perpausek bi izen sintagma gramatikal eskatzen dute
gehienetan (nolanahi ere, ikus geroago eginen dugun oharra honi buruz). Bi
izen sintagmak absolutu eta ergatibo kasuetan daude eta ergatiboak markatzen
du, hain zuzen, perpaus horretan suertatzen den prozesuaren egilea:
(49) (a) Zure nebak cramango du ama etxcra
(b) Nik dakart bchar duzun liburua
Adibide hauetan neba eta ni izen sintagmak dira prozesuaren egileak. Esan
dezagun hemen, dena dela, euskalliteraturan instrumentala erabiliaz ere ageri
dela egilea behin baino sarriagotan:
(50) Jainkoa dcabruaz tentalua izan zcn
Horrela itzuli ohi dira jatorriz pasiboan emanak ziren aunitz testu
(pseudopasibo dei genitzake berauek).
1.3.2.2.2. Izen sintagma batek egilearen papera hartzen duela diogunean,
erlazio sintaktikoez bakarrik ari gara; hau da, egilea izatea ala ez, ez dagokio
lexemari (hiztegiko hitzari), perpausen arteko egitura sintaktikoek markatzen
dituzten harremanei baizik.
(51) Zure ncbak eramango du ama ctxera
Adibide honetan neba da egilea, baina perpaus bera erraz itzultzen ahal
dugu:
(52) Amak zurc ncba cramango du clXcm
Horrenbestez esan daiteke ez dagoela harreman zuzenik semantika eta
sintaxiaren artean. Beste aunitz kasutan, egilearenpapera dauka benetako egile
ez den zerbaitek:
(53) Umcak min hartu du
Adibide guzti horietan ikusten ahal denez, kasu-marka hau daraman izen
sintagma perpausaren subjetua da, euskal ergatiboak baititu, hain zuzen, beste
hizkuntzetako nominatiboek dituzten propietate formal eta sintaktiko berberak.
227