Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
Izen sintagma guzti hauen ardatza, izen sintagma deiturak berak aditzera
ematen duen bezala, izena dugu. Alde horretatik, Andoni, gizon, ni, norbait
000 edonor, izenak dira. Hala ere, badira goiko zerrenda horretan zenbait izen
sintagma, itxuraz bederen izenik agerian ez daramatenak. Adibidez: Euskadiko
bost txiki edo bost edo hori. Non da, izan ere, hauetan ardatza delako izen
hori? Ez da ageri. Hala ere, perpaus hori entzuten duenak nolabait jakintzat
ematen du hor falta den izena. Gurea esaten duenak ere nolabait gure den
zerbait edo gure den norbait edo horrelako zerbait ulertzen duela pentsatzeko
eskubidea badugu.
Hortaz, izen sintagma elementu desberdinez osatzen bada ere, denetan bada
beti agerian edo izkutuan nagusiena gisa agertzen den bat: izena. Izen
sintagmarik ez da berez izenik gabe; agerian ez badago, izkutuan egongo da.
Izen sintagman agertzen diren elementuak, funtsean hiru sailetakoak ditugu:
ardatz-elementuak, elementu atributiboak eta determinatzaileak. Hortaz:
Izen sintagmaren osagaiak:
1. Ardatz elementuak: - Izena
2. Elementu atributiboak: - Adjetiboa (Izenlaguna, izenondoa)
3. Determinatzaileak: - Mugatzailea
- Zenbatzailea
- Nolakotzailea
Hala ere, kontutan izan behar da hitzak aski erraz aldatzen direla kategoriaz.
Esan nahi baita, hitz bera ager daiteke izen modura, baina baita, beste
testuinguru batean, izenondo modura ere. Adibidez, hotz, izena eta izenondoa
izan daiteke. Baina kasu batean eta bestean testuinguru desberdinean agertuko
zaigu: izen denean, izenari dagozkion inguratzaileez homitua joan daiteke.
Baina izenondo denean, bera izango da izen baten hornitzaile:
(2) Ur hotza edango dugu
Adibide honetan argi dago hotz izenondoa dela, izen sintagma horren
ardatza den ur-ek izenaren kualitate bat besterik ez baitu adierazten. Baina zer
gertatzen da beste perpaus honetan?
24