Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
homitua ageri den sintagma. Osagarri horrek perpausaren objetuaz zerbait
predikatzen duela berehala ikus daitekeen zerbait da. Hain zuzen, badira zenbait
aditz iragankor (hartu, jo, ukan, eduki eman, eskaini...) beren objetuari
dagokion predikatu osagarriari -tzat atzizkia ezartzen diotenak. Adibidez, (273)
- (275) perpausetan adiskidetzat, osasungarritzat eta geure irakasletzat
sintagmak egiazko predikatu osagarriak ditugu, bakoitza perpausaren objetuari
(hots: ni, lana neurriz egitea eta zu objetuari) dagokiolarik.
Hortaz, -tzat da predikatu osagarriak hartzen duen atzizki berezia zenbait
aditzek hala eskaturik. Eta zein dira era honetako predikatu osagarria eskatzen
edo ametitzen duten aditzak? Gorago aipatuak ditugunak, hain zuzen: hartu, jo,
ukan, eduki, eman, eskaini, eta agian beste bakarren bat.
Adibidez:
(278) Oparitzat erloju bat eman nion
(279) Emaztetzat herriko neskatxarik politena eskaini zioten
(280) Euskalduntzat jo nuen gizon hura hasieran
Badira, ordea, beste aditz asko inolako atzizkirik gabeko predikatu osagarria
eskatzen dutenak. Adibidez, bihurtu, bilakatu, izendatu:
(281) Udalak Pello alkate izendatu zuen (ez *alkatetzat)
(282) Jesusek ura ardo bihurtu zuen (ez, *ardotzat)
Hala ere, -tzat-dun osagarria ametitzen dutela esan dugun aditz horietako
zenbaitek -eduki-k edo hartu-k, adibidez- atzizkirik gabeko osagarria ere
onartzen dute, honako adibide hauek erakusten duten bezala:
(283) (a) Andoni daukagu aurten irakasle
(b) Andoni irakasle zintzotzat daukagu
(284) (a) Neskame hartu dute Inixi
(b) Neskarnetzat hartu dule Inixi
Hemen badirudi gauzak nahasi samarrean dabiltzala zeren aditz batzuk era
bateko edo besteko osagarria eskatzen badute ere, beste batzuk biak ametitzen
dituzte. Eta ez bakarrik hori: aditz berarekin -hartu-rekin adibidezbikoiztasuna
ez da beti zilegi gertatzen. lkusi egin behar nolakoa den izena.
Adibidez:
306
(285) (a) *Seme harlu dute Iñaki