Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

2. Izenordainak
Esanak esan, hirugarren pertsonako bere honekin anbiguitatea gerta daiteke,
aurrekotzat izen sintagma bat baino gehiago dugunean. Adibidez:
(159) Andonik Jose bere etxera eraman nahi zucn
Hemen bere-ren aurrekoa Andoni nahiz Jose izan daiteke. Ekialdeko
idazle zaharrek bere esango lukete Andoni balitz aurrekoa eta haren Jose
balitz.
Bestalde, bihurkari hauek, eta bereziki bere, beste era batez ere erabiltzen
dira eta ez bihurkari soil gisa. Adibidez, mendebaleko euskaIkietan honako
perpausak guztiz normalak eta hOOatuak ditugu:
(160) (a) Itziar eta bere lagunak elOrri zaizkigu ctxera
(b) Ezagutzen al duzu Peru Arrieta? Bai horixc! Sarritan izan nahiz bere
etxean
Hauetan, bistan da, bere izenlagunaren aurrekoa ez da aditzaren partaide.
Horregatik, Ekialdeko euskaldunek bere hauen ordez, haren erabiliko dute:
(161) (a) Itziar cta haren lagunak elOrri zaizkigu etxcra
(b) Sarrilan izan naiz haren ctxean
Orduan zer? Esan daiteke bi bere ditugula: bata, bihurkaria eta beraz
aurrekoa aditzaren partaide izatea eskatzen duena; eta bestea, nolabait bera
izenordain indartuaren genitiboa 000 izango litzatekeena. Esan nahi baita, bera
erabiliko dugun baldintza beretan erabiliko dugu bere kasu honetan. Hortaz,
bigarren bere hau beraren balitz bezala da. Eta honek eskatzen duen baldintza
bakarra da noizpait aurretik aipatua izatea aurrekoa. Hots: bere (= beraren)-en
aurrekoa ez da nahitaez perpausean agertuko eta aditzaren partaide izango. Aski
da lehenago noizpait aipatua izatea, perpaus berean ez bada ere.
Alderantziz ere gertatzen da, batez ere lehen eta bigarren pertsonako
izenordainekin. Alegia, berez goian emana dugun arauaren arabera izenordain
bihurkaria agertuko dela espero daitekeelarik, izenordain normala agertzen
zaigu. Horrek esan nahi du legea ez dela zorrozki betetzen. Adibidez:
(162) (a) Gurc hcrrian cta gure hizkuntzan somatuko ez bagcnitu... (Mitx. 226)
(b) Cure oroilZapcnctan batcratsu gatoz... (Mitx. 373)
Eta bestalde, sarritan neure eta antzekoek ez dute bihurkari· balioa.
lzenordain indartu baten genitibo direla dirudi:
69