Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

1. Deklútabtdea
Axularren arte- guziak hauek dira: arte(a) (= antzea, maina); artean
(herrikoen artean, esku artean...); -en arteko (eskuen arteko...); eta guri
gehiago dagozkigun besteok: arteino (akhaba arteino, ditezkeien arteino, bihar
arteino...); (zahar, egin) arteraino eta heZ arterainokoan. Besterik ez. Behin ere
ez, alegia, hurrengo aste arte- edo antzekorik.
Galdekariak ere ezinbestean, bai leku hitzei bai denborazkoei dagozkienak,
-(r)aino dutenak dira Axularrengan eta hala: ... seinalatu dio norenaino heZ bere
xedea, bere mugarria eta marra ez ezen, denborazkoa ere noiz arteino egonen
gara? (389) eta ... noizarteraino iraun (78) irakurtzen dugu, bigarren honetan
ere arte-ri -ino nahiz -raino erantsirik gehigarri. Ikus pasarte hau:
(144) Hala dute bekhatuek eta bekhatoreek ere bere arauaz bere neurria eta kontua
zenbatetaraino hel eta bai denbora ere noizarteraino iraun (Ax., 78)
Utz dezagun orain kontuarena zenbatetaraino dela (hots, zenbat bekatu
egiten duten bekatoreek Jainkoak kontatzen duela) eta ohar gaitezen besteaz:
denbora ere noizarteraino... Axularrek hor goian aldaturiko denborazko
izenekin -raino darabilenean, beraz, NOIZ arte- da -nahiz arte- horri bere
euskalkian -ino, -raino itsasten dion- beroiei dagokien galdekaria, ez
NORERAino. Horrexegatik esan dugu arestian guk ez ditugula Lezamara arte,
echeetara artian bezalako sintagmak txarresten, gogoan harturik horrelakorik
dioenak lekua ez, baina denbora adierazten duela eta NORAino-ri ez, baina
NOIZ arte galdekariari erantzuten.
Hauxe da, beraz, auzi honen konponbidearen oinarria gure ustez: NORAino
galdekariari, hots lekuaren berri galdetzen duenari, beti -raino atzizkiz
erantzuten zaio edozein euskaIkitan, eta horretarako ia beti leku izenez baliatzen
gara, edota leku gisa' atzematen edo somatzen ditugun sintagmez (azkeneraino,
punturaino, fineraino .. .). Hori bera, ordea, alderantziz edo atzekoz aurrera
esanik ez da egi egia, hots, -(r)aino hartzen duten sintagma guztiak 1) ez leku
izenak dira beti, 2) ez NORAino galdekariari dagozkion erantzunak, eta egia
honen exenplu ditugu betidaino, gaurdaino eta gainerako aditzondoak, bai eta
beranduraino eta besteak; hauek ez baitira leku izenak, ez eta NORAino-ren
erantzunak, baizik NOIZ arte- galdekariarenak.
Auzi hau pixka bat arrazoibideratu nahi badugu, beraz, eta euskalki
bakoitzaren jokabideari amore eman, badirudi irtenbide bakarra hau dela:
Axularrek bezala beti -faino (etxeraino nahiz beranduraino) darabilten
euskaIkietakoek ez dute problemarik: leku nahiz denbora sintagmekin, hots
269