Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
Adjetiboa
1. Izenlagunak
2. Izenondoak
Adberbioa
adizlagunak: Hizkiak behar dituzte etxeko, mailuaz
aditzondoak: Ez dute hizkirik behar garbi, gaur
Bi adberbio klase hauen aldea, hortaz, honetantxe datza: izen sintagmak,
kasu bakan batzutan salbu, adizlagun bilakatzeko atzizki edo posposizio jakin
batzuen beharra duen bitartean, aditzondoari ez zaio inolako morfemarik erantsi
behar horretarako; berez eta elementu autonomo bezala bete dezake
adberbioaren zeregina.
Badira testuinguru jakinetan adizlagun gisa erabiltzen diren izen sintagma
absolutuak ere, aldiaren luzea, neurria, pisua edo antzekorik adierazten duten
batzuk hain zuzen: bi ordll iraun, hiru eglln egon, lall metro /uzatu.
(290) (a) Ordu pare bat egona da (Izeta. 97)
(b) Bost metro Mayi-renganik urrundurik (Izeta.49)
Horien edo horrelakoen ondoan, beste hauek ere baditugu, noski: Hirll
egunean/eglllletan egon, lall metroz /uzatu, etabar.
(291) (a) Egun bitan iraun eban ekatx orrek (Etxeita.249)
(b) Mutil batckin ibilli uan denbora askoan (Garrncndia.84)
(e) Hckictarik baztertu zen harri bcsagain batean (Duvoisin. 1138)
Zaude piska batean, zein zaude piska bat entzun daiteke, beraz. Jakina
denez, testuinguruari esker berezten dira sintagma absolutu horiek ohizko izen
sintagma Nor-etatik (ikus III. atala, 1.3.). Dena den, salbuespen horietan ezik,
morfema baten behaITa du izen sintagmak, adilzondoak ez bezala, adizlagun
izango bada.
Egia da, bestetik, zenbait aditzondok ere -leku-denborei dagozkienak, hain
zuzen- atzizki edo posposizioren bat har dezaketela: hor --- horra, hortik...;
bilzar --- bihardanik, billar arte... Horrela erantsiriko atzizki-posposiziook,
noski, sintagmak esaldiaren barnean betetzen duen adizlagun funtzioa
markatzeko dauden erlazio hizkiak dira, izen sintagmatik erakarritako
adizlagunetan bezala. Izen sintagmarenkasuan ez bezala, ordea,
aditzondoarenean erlazio hizkiok berez adizlagun izan daitekeen hitzan edo
sintagmari erasten zaizkio:
310