Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

4.2.1.2. Izenondo elkartuak
4. Adjetiboa
Izenondoa hitz elkartu bat izan daiteke. Era honetakoak ditugu, adibidez,
/izena + izenondo/ gisa osatuak direnak: buruhandi, bilorxuri, murxurdin...
(531) (a) Emazte ile txuri bat etorri zitzaidan
(b) Zuen mutiko espartin be/tz hori
(e) Mutiko musu gorri horrek parre egin digu
Batzutan, era horretako izenondoa egiazki izen bihurtua dela esan daíteke:
Belarri lutea = rxerria.
Izena aztertzean ikusten genuen bezala, izenondoen artean ere batzuk
elementu bakar batez osatuak izango ditugu, hau da, zatiezinak: zuri, beltz,
oker, gaizto, zintzo, zuzen, otzan... Hauei ere izenondo bakun deituko diegu.
Bigarren sail bat, beldurti, herrikoi, haizetsu, emankor, barregarri eta
abarrek osatuko dute. Izenak aztertzean egiten genuen bigarren sail hartan
aipatzen genuen bezala, bi zati bereiz ditzakegu izenondo hauetan: bata,
bakarrik ere erabil dezakeguna (beldur, herri, haize, eman, barre (egin».
Horrexegatik hain zuzen ere, izenondo hauek eratorriak ditugula esan ohi
dugu. Bestea, (-ti, -kai, -tsu, -kor, -garrl) inoiz bakarrik azalduko ez zaiguna.
Azkenik, hirugarren sail batetan genituzke izenondo konposatuak, hots, bi
atalez (edo gehiagoz) osatuak, atal bakoitza bakarrik ere azal dakigukeelarik.
Honelakoak ditugu: eskuzabal, betoker, txuri-urdin, gorri-beltz... Esku eta
zabal, begi eta oker, txuri eta urdin, gorri eta beltz genituzke izenondo
konposatu hauetako osagaiak.
4.2.1.3. hen koordinatuak eta adjetiboak
Zenbait izen sintagmatan izenondo bakarra aurki daiteke baina izen bat baino
gehiago, eta juntagailuaren bidez lotuak, adibidez. Horrelakoetan badirudi izen
sintagmaren egiturari berari begiratu behar zaiola. Izan ere haren samurgo eta
haserrea esaten bada eta ez horren ordez *haren samurgo eta haserreak, eta
haren gogo bihotzak, eta ez *haren gogo bihotza, bidezko dela ematen du
izenondoa agertzen denean ere lege honi jarraitzea. Horrenbestez:
163