Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-[
Halere, ekialdean batipat, baina baita mendebaleko zenbait euskaIkitan ere,
badira forma konposatuzko adibideak:
(72) (a) Gizon mihi gaiztoa (= mihi gaiztoko gizona) da Pero
(b) Moko fina (= moko fmekoa) haiz benetan
(e) Jende mihi zorrotza (= mihi zorrotzeko jendea) da
Altuberen iritzia bestelakoa bada ere, -ko ibiltzen da izena kalifikatzeko
izenlagunak soinean daramagun zerbait adierazten duenean ere, hala nola:
(73) (a) Alkondara zuriko mutil hori ezaguna al duzu?
(b) Jertsei gorriko neska hura nere arreba da
Forma horien ordez -a(re)kiko, -a(re)kilako erator atzizki konposatuak ere
ibiltzen dira (ikus 65. adibideak), soinean daramagun janzki izena + izenondoa
egiturari atxekirik. Erabilera hau mendebaleko eta ekialdeko zenbait lekutakoa
da. Toki horietan, beraz, forma guzti hauek aurki daitezke:
(74) (a) Jantzi gorriko gaztea
(b) Jantzi gorria(re)kiko gaztea
(e) Jantzi gorria(re)kilako gaztea
Bestalde, hemen beste bi aukerak erabil daitezke, -dun atzizkiarena eta
forma konposatuarena, alegia:
(75) (a) Alkondara zuridun mutila ezaguna dut
(b) Mutil praka motza nor da?
(76) (a) Amona manta! urdinduna dabil sukaldari
(b) Amona mantal gorria, eguzkia ala euria
Hortaz esan daiteke -ko hau eta -dun baliakide direnean, forma konposatua
erabiltzea ere zilegi dela.
Kontuan hartu behar da, halere, ikusten ari garen -ko atzizki honen
emankortasuna mugatua dela: hortaz, izenlagun kalifikatzaileko izenak
adierazten duena izen sintagma horren bum den izenari berez, gorputzez edo
dohainez datxekona, edo soinean daramana denean bakarrik erabil daiteke
izenlagun kalifikatzaile gisa. Hala, bihotz oneko mutila, kolore ederreko
aurpegia, alkandora zuriko neska, sorbalda zabaleko aizkolaria, adimen argiko
irakaslea, hitz ugariko hizlaria, etorri oparoko bertsolaria eta horrelakoak ongi
esanak daude. Ez legoke, ordea, batere ongi esana *auto gorriko mutila
386