Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
hondarkiak, izen ardatza isilean egonik, zuzenean lot dakizkioke orduan
izenordain baten itxuran agertzen den determinatzaile bati, hala nola gerta
baitaiteke zenbait, edozein, asko, etabarrekin (ikus 71. orr.).
Paratu ditugun taulen kasuen zerrenda dela eta, atzerago erabili dugun
sailkapen bera gorde dugu neurri handi batean behintzat, eztabaidagarria gerta
badaiteke ere. Kasu gramatikalak datoz lehenik: absolutua (nominatiboa ere
deitua izan dena aitzineko agerietan), ergatiboa eta datiboa. Baina hemen bada
aldaketa bat, absolutuarekin batera jarri baitugu partitiboa ere, askoz ere
egokiago geratzen delarik horreIa; ondotik, leku-denborazko kasuak agertzen
dira: inesiboa, leku-genitiboa, adlatibo soila (lehenago adlatiboa deitua),
hurbiltze adlatiboa (lehenago norabide zuzenezkoa), muga adlatiboa (lehenago
adlatibo bukatuzkoa) eta ablatiboa; azkenean gainerako kasuak heldu dira:
genitiboa (genitibo edutezkoa deitua Euska1tzaindiaren aurreko agirietan),
soziatiboa (zenbait hizkuntzalarik, batez ere hemendik kanpo, komitatibo
deitua), instrumentala, motibatiboa eta destinatiboa. Azkeneko honen barnean
sartu ditugu, dena dela, prolatiboa (eztabaidagarria da benetan bestelako kasu
marken parekoa den) eta bestelako forma batzu ere: forma hauen artean
bereizteko zenbaki batzu jarri dira: 1) Genitiboaren gainean eraikia
(Kattalinentzat, Kattalinendako); 2) Inesiboaren gainean eraikia ([ore hauek
etxeko ekarri ditut; pitxer hau hemengo da); 3) Adlatiboaren gainean eraikia
([ore hauek etxerako ekarri ditut; pitxer hau honako da); 4) Banatzailea
(ehuneko bost igo dute. Zortzi gizoneko lau ohe daude) eta 5) Prolatiboa
(Kattalintzat). Ikusten den bezala, kasuen deiturak ere lehenago emandakoetatik
ez dira sobera urruntzen.
Zenbait puntutan haatik tauletan emana eta Iehen esana ez datoz guztiz bat,
aIdi honetan irakurlearen aisetasuna bereziki kontuan hartu baitugu. Adibidez,
azaIbideetan kasu markatzat hartzen ez genuen -tzat atzizkia, prolatibo delakoa
aIegia (ikus 305. orr.), tauletan destinatiboaren ondoan ezarri dugu. Halaber
partitiboarekin ere: berez kasu berezia ez dela sumatzen bada ere, absolutuari
baitagokio noski (ikus 275. orr.), tauIetan bereiz eman dugu, gainerako (ez
gramatikaI eta ez Ieku-denborazko) kasuen zerrendan.
Aitzitik, euskara batuaren ereduan hobetsi ez diren forma batzu ez dira
agertzen tauIetan. Hori da, esaterako, partitiboari edo ablatiboari dagozkien
-ikan fomlekin (dirurikan, etxetikan) gertatzen dena. Gauza bera esan daiteke
inesiho arkaikoa deitu ohi denaz eta izen arruntei izen bereziak baiIiran Iotzen
zaienaz (etxen, ihizin, aitzurren) edo hain hedatua den -etaz instrumentaIekoaz
(hortaz, gizonez edo andreez baina ez gizonetaz edo andreetaz). Esan bezaIa,
Euskaltzaindiaren erabakien arauera besteIakoak dira hobetsi diren formak.
406