Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
(88) (a) Ez dakizue zer bertsolari ona zen Xalbador
(b) Batzuk: erraz egiten dituzte bertsoak
(e) Jendeak besterik uste badu ere, zerrilda ez da ona osasunerako
(d) Herri honetan nahiko goiz hiltzen dute zerria
Horrelako egiturak, eratorpen edo deribazioaren barnean sartu ohi dira,
baina gu ez gara hauetaz arduratuko (kontu honetaz argibiderik nahi duenak
ikus beza L. Villasante: Palabras vascas compuestas y derivadas).
Hitz elkartua, beraz, bi morfema askez osatua dagoela esan dugu: bi
morfema horiek lotzen ditugunean, beste izen bat edo beste izenondo bat
sortzen zaigu. Egia esan, hitz eIkartu ugarienak izenak eta izenondoak badira
ere, aurki ditzakegu aditz eIkartuak eta aditzondo eIkartuak ere. Honenbestez,
hitz elkartuok, beren kategoria gramatikalaren arauera saiIka ditzakegu. Baina
ezinbestekoa zaigu kategoria bakoitzaren barruan azpisail zehatzagoak egitea.
Horretarako lehen pausua, Izena deritzon kapituluko 1.2.1. ataleko bereizketa
hemen ere egitea izan daiteke, hau da, izen elkartu arruntak eta izen elkartu
bereziak bereiztea (ikus 26.orr.). Ondoren, izen, izenondo, aditz eta aditzondo
elkartu hauetako morfema edo osagai bakoitzaren kategoria gramatikala,
dagozkien xehetasun guztiekin, hartu beharko dugu kontuan. Horrela, orain
arte aipaturiko erizpideak elkartuz, hona hemen nolako saiIkapena geratuko
litzaigukeen.
3.1. lzen elkartuak
3.1.1. hen elkartu arruntak
3.1.1.1. Bi izen bakunez osaturiko izen elkartuak
Ikus honako adibide hauek:
a) aita-amak, zeru-Iurrak, ate-Ieihoak, goi-beheak, jaun-andreak, maisumaistrak,
atze-aurreak ...
(89) (a) Maisu-maistra guztiak haserre dabiltza azken bolada honetan
(b) Vme honek ez ditu ezagutzen bece aita-amak
(e) Lantegi honen kutsadurak zeru-lurrak zikintzen ditu
b) afari-merendua, erloju-iratzargailua, bizargin-osagilea, barre-algara, irribarrea,
kafesnea ...
394