Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
(84) (a) Horra, jujeak izendatuak, bi herri bakotxeko (Etxepare, Buruchkak, 114)
(b) Hamabi libera ematen ziztaian hastapenean nausiak eguneko, eta jana
(Etxepare, Buruchkak, 114)
Erabilerari begiratzen badiogu, adibideetan ikusten denez, -ko atzizki hori
nolabaiteko epea 000 denbora adierazten duten izenei, eta baita beste izenei ere,
erants dakieke.
Hor beti ere zenbakiren bat, kontakaria edo zenbakaria, legoke, nahiz
agerian nahiz isilean: bakoitz, esate baterako. Hortaz, izena soilik, zenbakirik
gabe, agertzen bada, azpian bakoitz legoke, hala nola: laguneko (= lagun
bakoitzeko), eguneko (= egun bakoitzeko), eta abar.
2.3. -ka atzizkia, etxeren baliokide
Orain arte ikusi ditugun bestelako -ko horiek ez bezala, lehena eta bigarrena
izenlagunak sortzeko eta hirugarrena adizlagunak sortzeko erabiltzen baitira,
laugarren hau esanahi berria duten izenak sortzeko erabili izan da. Erasten
zaion lexemari edo hitz-oinarriari, -ko horrek etxe izenaren balioa ematen bide
dio edota Letrau(-a bizi dene)-ko (etxe)a bezalako esapidean eginiko bi
elipsiren ondorioz gelditzen den izen eratorria
Horrelako adibideak nahikoa ugariak dira Gipuzkoako mendebalean eta
Bizkaian, batez ere. Kasu hauetan, -ko atzizkia hartuko dute izen arruntek
nahiz bereziek, nolanahi ere beti -a artikulua daramatela
Hitz berrien oinarri diren izen arrunten artean batzu ogibidea adierazten
dutenetakoak ditugu eta beste batzu, berriz, bestelakoei loturik datozkigunak.
Hona hemen adibide batzu:
390
(85) (a) Letrau.koa (Lekeitio)
(b) lilpatarikoa (Bergara)
(e) Pastorkoa (Azpeitia)
(d) Errotarikoa (Bergara)
(f) Torrekoa (Bergara)
(g) Errotakoa (Bergara)
(h) Kanposkoa (Bergara)
(i) Txopekoa (Oiñati)