Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
Adberbioaren (hirugarren atala, hirugarren kapitulua) kapituluan 000 esango
den arren, hemen ere aipatzea komeni da atzizki batzuen, batez ere partitiboaren
eta adberbioen (-ik), bai eta ablatiboaren (-tik) indartzaile bezala agertzen dela
inesiboa herri hizkerazko forma hauetan: isilikan, bakarrikan, oraindikan,
baizikan, etxetikan, handikan...
1.4.3. LEKU-GENITIBOA (-ko)
1.4.3.1. Kasu honen zenbait ezaugarri
Lehen leku-kasuez orokorki ari ginelarik kasu honi buruz esanak ez ditugu
hemen luzaki errepikatuko, bai ordea laburkiro bilduko, aurrera baino lehen.
a) Berez non-en izenlaguna baizik ez da euskal gramatikaren historia zaharra
gogoan hartzen badugu, baina euskaldun guztiok hemengo, horko, hango
esaten dugun arren, inork ez dio egungo egunean etxeango, mendiango...
Dena dela, forma hauek hain zaharrak ez direla sinesteko, ikus Fray
Bartolomeren hau:
(110) ...la curcen nequc cgunianguac arindutcco dcmporia (Euscal crrijeelaco
olguccta...,19)
b) Honek ez du beste hiru leku-kasuek duten -ga- atzizkizko formarik
onartzen; alegia, hiru etxetan eta hortik hiru etxetako bai ondo esana dago,
baina hiru ume(ren)gan eta hortik ¡¡iru ume(ren)gango azken hau ez da esaten;
bai, noski, ni baitako(antzina ni baithango ere bai, esate baterako Leizarragak).
e) Kasu honetan ere, aurrekoan bezala, hiru balio gailentzen dira: nongo,
noizko, zertako galdekariei dagazkienak; banaka aztertu beharko dira, gainera,
nork bere problemak baititu.
d) Beste genitiboari, atzizkia -ren duenari, kontrajartzeko deitzen da hau
leku-genitiboa.
Bi genitibook, -ren eta -ko atzizkia dutenok, beren artean nola bereizten
diren eta noiz bata noiz bestea erabili behar den, gaurko linguistikak honela
esplikatu ohi duo Lehenari azpi egituran ergatiboa omen dagokio eta
Donostiaren ederra esate baterako diagunean, horren azpian honako aditz
sintagma hau omen daga izkutatua: Donostiak duen ederra.
248