Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I
2.1.2. lzen multzoa + -ka
Bigarren sailekoak dira izen multzoa + -ko eskema segitzen dutenak.
Eskema honen barnean ager dakizkiguke, alde batean, izena, izenlaguna edo
izenondoa. Zenbatzaile zehaztua edo zehaztugabea ere bai. Bestaldean izanen
ditugu izena eta -ko atzizkia eta bi hauen artean, aukeran, graduatzailea eta
izenondoa. Guzti hau berehala ikusiko da.
Konbinaketa posible guzti horiek kontuan izanik, zenbatzailerik gabeko izen
multzoak egitura forma bat baino gehiago izan ditzake:
a) Izena + -ko
(68) (a) Hori al da, bada, itxurako pertsona izatea?
(b) Adineko idia ez da gaztea bezain balios .0. (Duvoisin, Laborantzaco
liburua, 236)
(e) Edadeko pcrtsonei begirunca zor zaie
(d) Hitzeko gizona omen da euskaIduna
Ez dira asko, ikusten denez, honelako adibideak. Ohartzen bagara, gainera,
izen abstraktoekin bakarrik erabil daitezke honelako egiturak. Ez dugu sekula
ere, hanka duen mahaia esateko *hankako mahaia esango, ez eta *besoko
pilotaria edo antzekorik ere, jakina. Horrelako kasuetan -dun atzizkiaz
baliatuko gara, hankadun mahaia, besodun pilotaria eta antzekoak esanez, -dun
atzizkia baitugu aukera bakarra, gehienetan bederen. Zernahi gisa, delako -ko
horrek ez du beti -dun atzizkiaren balioa.
b) Izena + izenondoa + -ko
Egitura hauetan izen abstraktu nahiz zehaztuak agertzen dira. Dena dela,
beste elementuren bat ere behar dute. aurretik nahiz ondoren, adibideotan
ikusten den bezala:
384
(69) (a) Negurri gailZekoa zucn (Elissanburu, P. Adame, 6)
(b) Ergcla da jendc horia, eta jite txarrekoa (J. Etxepare, Buruchkak, 126)
(e) Bai galZ gutxiko emakumeak! (Tx. Agirre, Garoa, 302)
(d) Ago oneko ka[ca (Canc. Vasc.!, 23)
(e) Gaiñera ezkurmtar au ez degu korputz aundikoa edozeiñcn parckoa baizik!
(Tx. Garmendia, DV, 86-4-16)
(1) oo. eta hots haundiko [cstak cgin ziren! (l.M. Satrustegi, !pui
Miresgarriak,91)