Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. LehenUrratsak-I
Ororen buru, geroago aipatuko dugun adizlagunen kasua aparte utzirik,
Lafitte-k ordena logikotzat zeukan ordena aurkitzen dugu, berak ematen duen
adibide honetan ikusten den bezalaxe:
(50) Aita Sainduak (atzo) bi erresumeri aphezpiku OOt ararteko igorri diote
1.7. Ordena markatua
Gure azterketa zuzena bada, ordea, urrunago joan behar dugu orain:
mintzagai egitura eta funtzio egitura lotuak badira, ordena ez markatuan kausi
daitekeen segida hautsiz gero, ondorio garbi eta zehatzak behar genituzke.
Horixe nabaritu dugu, hain zuzen ere, objetua eta subjetua tokiz aldarazi
ditugularik lehenago; gauza bera gertatuko da Ithurry-ren adibidean osagaien
ordena alda erazten badugu. Elementuen ordena aldez kontra emanez,
mintzagaia eta irazkineko elementu bat hanpatzen baititugu azkarki:
(51) (a) Aitak sagarra eman dio (S, 01)--}
sagarra aitak eman dio (01, S)
(b) Haurrari sagarra eman dio (02, 01)--}
sagarra haurrari eman dio (01, 02)
(e) Aitak haurrari eman dio (S, 02)--}
haurrari aitak: eman dio (02, S)
Ordena ez markatua dugunean, goiko hiru adibide horietan, aditzaren
ezkerreko elementua ez da obligatuzki galdegaia. Bai, ordea, ordena
markatuan. Halaber, mintzagaia hanpatuagoa da orduan beste perpausetan
baino.
Hiru bikote horietako lehen perpausek, esate baterako, zer genatu da?, aitak
zer egin edu? edo non da sagarra? galderei erantzun diezaiekete. Bigarren
perpausak, aitzitik, anitzez hertsiago dira, azpimarratuagoak: udarea nik eman
diot haurrari, baina sagarra nork eman dio?, aitak udarea zuri eman dizu, baina
sagarra nori eman dio? eta, sagarra zuri aitak eman dizu, baina haurrari nork
emandio?
1.8. Aditzaren eskuineko osagaiak
Orain arte aditza azkenean ezarri dugu gure adibideetan. Nahitaez, jakina,
aipatu ordena kontu horrek orduan bereziki baititu ondoriorik garbienak. Baina
374