Euskal gramatika lehen urratsak. I - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-[
Orain aditzondotik ere orainago konparatiboa (orain berriro); oraindino
(orain arte), oraino eta oraindik sortzen dira; baita orain aldian konposatua
ere.
Egun aditzondotik, orobat, egundo ez-baiezko esaldietan inoiz esanahiaz
erabiltzen dena eta egundaino, (orain arte), sortzen dira; baitare egunero,
egunkari eratorriak eta, besteren artean, egunean egunean, egunez egun,
egunetik egunera, egungo egunean esaerak ere.
Egundo, sekula eta aurreko atalean ikusi dugun inoiz aditzondoak berez
baiezko ez diren perpausetan erabiltzen dira, inor eta antzekoak bezala: ez da
egundo etorri, ikusi al duzu sekula horrelakorik?, joaten bazara inoiz... Beste
biak ez bezala, ordea, inoiz baiezkoetan ere erabiltzen da gipuzkeraz: jokatu
izan dugu inoiz hor. Hortik inoizka eratorria eta inoiz edo behin, inoiz edo
beste, inoiz edo berriz esaerak.
Goiko lerrendako zenbait aditzondok noiz galdekariak hartzen dituen kasu
markat. eta posposizioak, denak edo batzuk, har ditzakete: geroko , gero arte,
gaurtiklgaurdanik, gaurdaino, betidanik, betiko... Bestelako atzizkiak ere
hartzen ditu zenbaitek: sarritan, geroztik, gaurgeroz.. Zenbait kasutan, dena
den, badirudi atzizkiak ez diola esanahi berririk erasten forma soilari: sarri(tan),
sekula(n), aspaldia(an), berehala(koan). Orabat esan daiteke, baitare, adberbiohizkia
hartu duten zenbait aditzondori dagokionean ere: beti(ro), goiz(ik)...
Aditzondoen deklinabidean ez dira betetzen izenkien jokoan agintzen duten
arauak: egun izenetik eguneko, egunetik, ateratzen dira, baina egun
aditzondotik egungo, egundik; gailurretik, baina gaurtik...
Zerrenda horretako aditzonda batzuk denborazkoak ezezik moduzkoak ere
izan daitezke: arin, azkar, lehenik...
Horietako aditzondo batzuk, azkenik, atzizki intentsiboak eta adierazkorrak
ere haI ditzakete: berehalaxe, orduantxe, orduxetik, orduxerarte, oraintxe,
oraindixek, oraintxe arte, eta oraintsu, maiztxo, berandusko. Eta orobat gradu
markak edo maila adberbioak: beranduago, beranduegi, beranduen, oso
berandu, ondo berandu, berandu asko. Gehientasun mailakoek, gorago esan
bezala, maiz daramatzate -a edo -ik hizkiak: beranduena, beranduenik. Beste
zenbaitek, aldiz, ez dute harrelakorik onartzen: *betixe, *behinago,
*oraindikegi. Batzuk, azkenik, esanahi berezia hartzen dute horrelako
fomletan: orainago, orain berriki; geroenean, hemendik aurrera edo azkenean.
324