Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

eliminację problemu pogranicza językowo-narodowościowego z części polskichgranic. Równocześnie, w porównaniu z okresem międzywojennym, granice podjęłyfunkcje bariery maksymalnie ograniczającej lub zupełnie wykluczającej kontaktymiędzy dawnymi sąsiadami. Dodatkowo granice nieprzepuszczalne dla ludzipozostały takim również, jeśli chodzi o przenikanie idei, pomysłów na życie, kultury,koncepcji gospodarczych i innych, tym samym powodując, że nie mogło zaistniećpogranicze o charakterze terytorialnym. Ciekawym wątkiem badań jest w związkuz tym również tzw. pogranicze społeczne, które zakłada przenikanie i świadomeprzejmowanie wartości drugiej strony, a także tworzenie na bazie wzajemnychkontaktów nowych wartości. Kiedy jednakże granice stały się nieprzepuszczalne, topowstanie pogranicza społecznego w przypadku powojennej Polski i jej sąsiadówstało się niemożliwe. Tymczasem pogranicze w swojej specyfice to obszar, którystanowi przedmiot wpływów i wzajemnego przenikania zjawisk kulturowych dwusąsiednich narodów w warunkach nadrzędności, podrzędności lub równorzędności,ale bez niszczenia związków z własnym obszarem narodowym. Charakterystycznejest zatem w tego typu regionie utrzymywanie się faktów społecznych powiązanychz dwoma konkurencyjnymi wzorcami kulturowymi, ale jednocześnie zachodzi procestworzenia nowych, odmiennych wartości, wyrastających w rezultacie ich zderzenia,przy czym te nowe zjawiska nie są związane z jednym tylko narodem 6 . Warunkiempowstania pogranicza pozostaje więc styczność i okazja do wzajemnego poznaniasię, oceny oraz dokonywania pewnych wyborów w zakresie istniejących i uznanychza ważne wartości. W ten sposób pojmowane pogranicze jest skutkiem wielorakichwpływów o charakterze językowym, gospodarczym, etnicznym, osadniczym,kulturowym i politycznym 7 .We współczesnych procesach integracyjnych na starym kontynencie,a zwłaszcza na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej kluczowym pozostajetworzenie pograniczy funkcjonalnych po to, by osiągać nowe cele. Widoczne są tutajdwie sfery. Pierwsza dotyczy żyjących na pograniczu ludzi, a więc uwzględnieniaosobliwości narodowe, etniczne, językowe, kulturowe i im pokrewne. Druga z koleiobejmuje swym zasięgiem szeroko pojmowaną współpracę gospodarczą, związanąz wymianą, produkcją, komunikacją, sprawami komunalnymi i ochroną środowiska.W zasadzie od odpowiedzi na pytanie w jakiej mierze uda się pogodzić te dwie sfery6 W. Wrzesiński: Tradycje pogranicza polsko-niemieckiego i ich znaczenie dla kształtowania sięstosunków polsko-niemieckich. W: Stosunki polsko-niemieckie. Integracja i rozwój ziem zachodnich ipółnocnych. Red. B. Jałowiecki. Katowice 1980, s. 12.7 Z. Kurcz: Problemy na polskich..., op.cit., s. 142 – 143.174