Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

przeobrażeń, szczególnie o charakterze politycznym, demograficznymi gospodarczym, a ich skutki są widoczne do teraz i rzutują na wzajemnepostrzeganie się sąsiadów 96 .Również w części wschodniej południowego pogranicza istniały konflikty,szczególnie na tle narodowościowym 97 . Jednakże na relacje sąsiedzkie na tymfragmencie pogranicza nie oddziaływały historyczne obciążenia antagonizującesąsiadów, aż w takim stopniu jak to miało miejsce w części zachodniej. W zasadzietych antagonizmów to trzeba by się doszukiwać. Co prawda można wskazać naepizodyczne roszczenia części ludności łemkowskiej wysiedlonej w ramach akcji„Wisła”, by zwrócić obszary leśne będące obecnie własnością państwa oraz abyużywać imion i nazwisk w rodzimym brzmieniu. Te postulaty nie miały jednakwiększego znaczenia dla całości tych terenów. Co wpływało na taki stan pogranicza?Otóż po pierwsze granicę ze Słowacją wytyczono w dużym stopniu według kryteriumetnicznego i w okresie kiedy żyjąca tu ludność często nie miała wyraźniewykształconych identyfikacji narodowych, a tym bardziej nie była zaangażowanaw żadne nacjonalizmy. Po drugie, czynnikiem zapobiegającym wykształceniu sięprzygranicznych antagonizmów było po prostu górzyste ukształtowanie terenu.Tradycja, podobne typy gospodarki, zbliżony stopień rozwoju cywilizacyjnego,podobieństwa językowe i świadomość pewnej wspólnoty w ramach monarchii austrowęgierskiejsą jeszcze dziś istotną determinantą współpracy społeczności napograniczu 98 .Czasy po zakończeniu II wojny światowej charakteryzowały się przerwaniemwaśni terytorialnych, ale z drugiej strony nie sprzyjały rozwojowi kontaktówsąsiedzkich na tych terenach. Deklarowano współpracę w ramach UkładuWarszawskiego i RWPG, jednakże faktyczne kontakty gospodarcze i kulturalnewśród społeczności pogranicza nie istniały. Granica między obu krajami była bowiembardziej „zamknięta” niż pozostałe. Władze Czechosłowacji, podobnie jak NRD,obawiały się przenikania z Polski „nieprawomyślnych” idei chrześcijańskich, a także96 Ibidem, 323 – 325, 327. H. Rusek: Społeczno-kulturowy kontekst polityki zagranicznej napograniczu polsko-czeskim. W: Polskie pogranicza a polityka zagraniczna..., op.cit., s. 199 – 200; Zob.też Z. Kurcz: Problemy na polskich..., op.cit., s. 163. Ostatecznie ukształtował się w świadomościPolaków obraz podstępnych Czechów, którzy nie bacząc na śmiertelne zagrożenie państwapolskiego, ciosami w plecy gotowi byli rozdrapywać polskie terytoria. Z drugiej jednak strony działaniaPolaków w 1938 roku, ale także w 1968, tym razem w świadomości Czechów utrwaliły przekonanie,że sąsiedzi również działają podstępnie i czynią niesprawiedliwość w zmowie z potężnymisojusznikami.97 W literaturze wskazuje się na problem mniejszości narodowych na terenach, które obecnie wchodząw skład Euroregionu Karpackiego. Zob. szerzej m.in. W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony...,op.cit., s. 110.98 Kurcz: Problemy na polskich..., op.cit., s. 161.207