Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

3. Pogranicze wschodnie i północneObecna granica państwowa między Polską a jej sąsiadami wschodnimi jestw wymiarze kulturowym dawną granicą między Słowiańszczyzną Zachodniąi Wschodnią, lecz z uwagi na wydarzenia wojenne w wymiarze politycznym jest tojednocześnie granica bardzo młoda, której wytyczenie spowodowało koniecznośćzbudowania nowego sąsiedztwa podobnie, jak to miało miejsce na zachodzie kraju.W ciągu kilku stuleci przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy tych terenówżyli, z niewielkimi przerwami, we wspólnych organizmach państwowych, a Bug niebył linią graniczną tylko osią szerokiego pasa pogranicza etnicznego, religijnegoi kulturowego. Dopiero wiek XX zapoczątkował rozwój ruchów narodowych, którez kolei generowały konflikty na tle przynależności państwowej terenów niejednolitychnarodowo i prowadziły do zerwania dotychczasowych powiązań rodzinnych.Obecny kształt granicy wschodniej i północnej to wynik dwudziestowiecznychkonfliktów wojennych i decyzji wielkich mocarstw, które spowodowałyprzeprowadzenie akcji przesiedleńczej po obu stronach granicy polsko-radzieckiej.W wyniku ustaleń podjętych w Teheranie i Jałcie m.in. dawne Prusy Wschodnie miałyzostać podzielone między ZSRR i Polskę, ale nie sprecyzowano dokładnie przebiegugranicy. Ostatecznie wytyczyli ją stacjonujący dowódcy oddziałów radzieckich, którzyjuż po zakończeniu działań wojennych przesuwali granicę na południe i gdyby nie tezdarzania Polska byłaby dziś większa o powiaty frydlądzki, gierdawski, iławiecki,wszak polskie władze wysyłały nawet ekipy urzędników do przejmowania tychterenów 121 . Te działania doprowadziły w rezultacie do zniszczenia lub osłabieniawielu dotychczasowych powiązań. Jednakże mimo repatriacji ludności polskieji ukraińskiej, czy akcji „Wisła” nie można stwierdzić, że doszło do całkowitej likwidacjikontaktów rodzinnych. Po obu stronach granicy pozostały mniejszości narodowea również krajobraz kulturowy (kościoły, cerkwie, cmentarze, regionalnenazewnictwo) udało się uchronić przed całkowitym zniszczeniem. W okresiemiędzywojennym stosunki Polski z Litwinami, Białorusinami i Ukraińcami nie układałysię najlepiej, co spowodowane było przede wszystkim stosunkiem elit politycznych121 A. Wakar: Martwa granica. „Borussia”, 1991, Nr 1, s. 54 – 55; A. Sakson: Teraźniejszośći przyszłość Obwodu Kaliningradzkiego. Aspekty polityczne i kwestie bezpieczeństwamiędzynarodowego. „Przegląd Zachodni”, 1993, Nr 3; Zob. też A. Żukowski: Pogranicze północnowschodniePolski a polska polityka zagraniczna. Refleksje nad perspektywą stosunków z ObwodemKaliningradzkim. W: Polskie pogranicza a polityka zagraniczna..., op.cit., s. 324.217