Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

dążących do polonizacji tych narodów 122 . Rezultatem takich działań, były akcjeodwetowe, które Litwini, Białorusini i Ukraińcy rozpoczęli kiedy znaczna częśćpolskiego terytorium w trakcie działań wojennych znalazła się pod kontrolą ArmiiCzerwonej.Po wojnie mimo pewnej izolacji zaistniała wymiana przygraniczna, którajednak odbywała się pod oficjalnym nadzorem władz odgórnie wytyczającychpartnerów do współpracy. Nowe pogranicze wyznaczone umową graniczną z 16sierpnia 1945 roku 123 przecięło drogi, linie kolejowe, a nawet niektóre osiedla. ObszarPrus Wschodnich, który przez stulecia stanowił jednolitą całość polityczną,geograficzną i ekonomiczną został siłą rozdzielony. W ogóle cała granica na Buguprzez ponad 50 lat, wbrew oficjalnie głoszonej przyjaźni polsko-radzieckiej,rozdzielała społeczności zamieszkujące pogranicze, które nie miały możliwościswobodnego kontaktu. Nie bez przyczyny określano ten obszar często mianem„granicy strachu” 124 .Po przełomie w 1989 roku i po powstaniu samodzielnych państwowości byłychrepublik związkowych ZSRR kontakty na pograniczu ożywiły się i powstałapłaszczyzna do rozwoju współpracy transgranicznej. Nowa sytuacja geopolitycznaw całej Europie Środkowowschodniej spowodowała, że wzrosła ranga osi Wschód-Zachód, łączącej państwa Europy Zachodniej i Środkowej z nowopowstałymipaństwami na wschodzie. Szczególnego znaczenia nabrała właśnie polska granicawschodnia, która od 1999 roku stała się wschodnią granicą NATO, a w 2004 rokugranicą zewnętrzną Unii Europejskiej.W związku z tym rola pogranicza wschodniego w rozwoju europejskichukładów komunikacyjnych znacznie wzrosła 125 . Najdogodniejsze połączeniakomunikacji lądowej w Europie na osi Wschód-Zachód biegną właśnie przez terenyPolski 126 . Między Bałtykiem a Sudetami i Karpatami następuje zwężenie nizinnegopasa europejskiego do około 350 km, które stwarza dobre warunki dla rozwoju dróg122 Można wskazać na liczne przykłady takich działań – m.in. zajęcie Wilna w 1920 roku przez gen.Lucjana Żeligowskiego. Zob. szerzej H. Batowski: Między dwiema wojnami..., op.cit., s. 62 – 63.123 Podpisali tą umowę w Moskwie Edward Osóbka-Morawski i Wiaczesław Mołotow – ówcześnireprezentanci nowych sił politycznych na tych terenach.124 W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony..., op.cit., s. 148 – 149.125 Wystarczy porównać jak dynamicznie wzrastał ruch graniczny od początku lat 90. ubiegłego wiekuna pograniczu wschodnim Polski. Zob. dane statystyczne GUS. Por. A. Gałązka, A. Mync: Zmianyspołeczno-gospodarcze i infrastrukturalne na obszarach przygranicznych w warunkach otwierającychsię granic. W: Rola granicy i współpracy transgranicznej w rozwoju społeczności lokalnychi regionalnych. Red. A. Mync, R. Szul. Warszawa 1999, s. 54.126 Na ten temat zob. prace: M. Rościszewski: Polska granica wschodnia (Polish Eastern Border).„Geopolitical Studies” vol. 1, Warszawa 1997; A. Stasiak: O strategicznym znaczeniu polskiej granicywschodniej i obszaru wschodniego pogranicza Polski. „Geopolitical Studies” vol. 3, Warszawa 1997.218