Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

na późniejszy rozwój tego obszaru 18 .Kolejny etap kształtowania się nowego sąsiedztwa na pograniczu zostałzapoczątkowany po drugiej wojnie światowej. Konsekwencje ustalenia nowej granicybyły ogromne. Polsko-niemiecka granica państwowa na Odrze i Nysie Łużyckiejustalona została 2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie 19 . Ustalenia powojennecharakteryzowały się jednak pewnym brakiem precyzji, gdyż faktycznie dokładnyprzebieg granicy nie został wówczas ustalony i ostateczną, szczegółową delimitacjęgranicy 20 odłożono na później, do czasu zawarcia traktatu pokojowego, co byłozrozumiałe, gdyż Niemcy nie miały zdolności do działań prawnych w wyniku nieposiadania oficjalnych władz. Początkowo wiele faktów wskazywało na to, że granicabędzie przebiegać wzdłuż zachodniego brzegu rzeki. Argumentowano tonastępująco:- Odra jest w większej części rzeka polską, a jedynie niewielki jej fragmentstanowi granicę państwową,- Odra i Nysa naturalnie związane są tylko z ich obszarem prawobrzeżnym i niemają dopływów z lewej strony,- w umowie poczdamskiej mowa jest o linii biegnącej na zachód od Świnoujścia,co sugeruje jej maksymalne przesunięcie w tym kierunku,- Odra zawsze stanowiła oparcie dla ekspansji Niemiec na wschód, stądustalenia granicy na zachodnim jej brzegu dawało Polsce pewne gwarancjepod względem obronnym.18 S. Ciok: Problemy społeczne polskiego pogranicza zachodniego a polityka zagraniczna. W: Polskiepogranicza a polityka zagraniczna..., op.cit., s. 89 – 90.19 Według umowy poczdamskiej „(...) byłe terytoria niemieckie na wschód od linii biegnącej od MorzaBałtyckiego bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stamtąd wzdłuż rzeki Odry do zbiegu z rzekązachodnia Nysą i wzdłuż zachodniej Nysy do granicy Czechosłowackiej (...) pozostaną pod zarządempaństwa polskiego i dla tych celów nie będą uważane za cześć radzieckiej strefy okupacyjnejw Niemczech.”. Zob. K. Skubiszewski: Zachodnia granica Polski. Gdańsk 1969.20 Funkcjonalność granicy może zaistnieć jedynie wówczas kiedy dokładnie określony jest jej przebieglub reżim. Dotyczy to zwłaszcza granic rzecznych, bowiem rzeka jako bariera naturalna ma pewnąszerokość (jest strefą), a granica jest linią, która nie wiadomo, jak ma w takiej sytuacji przebiegać.W nauce wykrystalizowało się kilka sposobów wytyczania przebiegu linii granicznej. Po pierwsze,granicę mogą zatem stanowić dwa brzegi rzeki i w takiej sytuacji ma ona charakter strefy, a samarzeka jest we władaniu obu państw nadbrzeżnych. Po drugie, granica znajduje się na jednymz brzegów rzeki, tym samym rzeka w całości znajduje się pod zwierzchnictwem jednego państwa. Potrzecie, granica biegnie środkiem rzeki, a ponieważ jej położenie może się zmieniać przy różnychstanach wody, stąd linię środkową wyznacza się przy średnim poziomie wody. Po czwarte, granicabiegnie środkiem głównego nurtu rzeki (tzw. zasada talwegu lub inaczej nazywana farwater)i zapewnia ona państwom nadbrzeżnym równe prawa w zakresie żeglugi. Po piąte, granica przebiegamiędzy dwoma kanałami (odnogami) i jeśli znajdują się one przy ujściu, wówczas granica je rozdzielatak, że każde z państw ma swój kanał. Po szóste, granica może być wyznaczona w sposóbgeometryczny, poprzez wykreślenie systemu linii prostych, a więc niezależnie od naturalnych cechrzeki i funkcji. Wreszcie po siódme, granica w różnych częściach rzeki (odcinkach) może byćwytyczona według różnych kryteriów. J. Bohdanowicz, M. Dzięcielski. Zarys geografii historyczneji politycznej cywilizacji. Gdańsk 1996, s. 78 – 80.180