Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

zależeć będzie przyszłość i charakter pograniczy, które albo staną się terenamiwzrostu albo zostaną zmarginalizowane i petryfikować będą wszelkie dotychczasniepożądane zjawiska występujące na tych obszarach. Wydaje się, że w kreowaniufunkcjonalnych pograniczy pomocna staje się współpraca transgraniczna, któraz jednej strony jest czynnikiem uzależnionym od stanu samego pogranicza, jakrównież z drugiej tym, który może mieć znaczący, pozytywny wpływ na ewolucję natych obszarach.Od początku transformacji w Polsce, zaistniały okoliczności do budowaniapograniczy funkcjonalnych. Polska, nie zmieniając swych granic – jak żaden inny kraj– uzyskała nowe sąsiedztwo państwowe i to ze wszystkich stron, z wyjątkiem granicymorskiej. Do 1990 roku graniczyliśmy ze ZSRR, NRD, Czechosłowacją, podczas gdyjuż trzy lata później liczba sąsiadów zwiększyła się do siedmiu, czyli Rosji, Litwy,Białorusi, Ukrainy, Słowacji, Czech i Niemiec. Nie tylko zmiany ilościowe, ale przedewszystkim jakościowe objawiające się zmienioną sytuacją społeczno-politycznąi ekonomiczną spowodowały, że poszczególne społeczeństwa, oddzielone przezkilkadziesiąt lat granicą – barierą zostały niejako postawione przed koniecznościąotwarcia się na sąsiadów i wykorzystywania szans jakie daje im współpracatransgraniczna.Zaistniała po 1989 roku sytuacja była więc całkiem odmienna od tej, którąstwarzały nowe okoliczności po zakończeniu drugiej wojny światowej. Polskiegranice wytyczono wówczas co prawda z uwzględnieniem historycznych, etnicznych,strategicznych i dziejowych racji, lecz szczegółowe rozwiązania w terenie byłyustalone bardzo arbitralnie. Warto też uświadomić sobie, że ani przywódcyświatowych mocarstw, polityczni przedstawiciele państw – stron ani ówczesneniesuwerenne władze państwowe – nie miały gotowych i bezdyskusyjnych rozwiązańw sprawie przebiegu polskich granic. Znaczące przesunięcie terytoriumpaństwowego w kierunku zachodnim, które wzniośle określano jako powrót naZiemie Odzyskane, nie usuwało automatycznie wszystkich wątpliwości i roszczeń 8 .Jakie były zatem konsekwencje społeczno-gospodarcze podziałówgranicznych po 1945 roku? Z całą pewnością można uznać, że były one doniosłe,gdyż wytyczone granice rozdzieliły etnicznie pokrewne zbiorowości lokalnei regionalne, i pozostawiły na obszarach sąsiednich państw nie tylko znaczne8 Świadectwem na złożoność sytuacji pogranicza jest chociażby kilka znaczących faktów z tegookresu. Białorusini rościli sobie na przykład pretensje do kilku rejonów białostockiego, Czesi czynniezabiegali o Racibórz i Kłodzko, zaś Niemcy, przy wydatnej pomocy radzieckich władz wierzyli, żeprzynajmniej Szczecin zatrzymają dla siebie. Ibidem, s. 145.175