Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

Funkcjonowanie państw zawsze było związane z istnieniem granicy,a więc linii wyznaczającej terytorium, w ramach którego państwo sprawowało swojąwładzę. W literaturze możemy znaleźć szereg definicji granicy państwowej, w którychna różny sposób określa się ich istotę, rolę wraz z próbą ich klasyfikowania 5 . Szeregtych ujęć traktuje granice jako podstawowy warunek istnienia terytorium –przestrzeni, w którym państwo sprawuje swoją władzę. Akcentuje się w nichpolityczno-prawną rolę granic, które wyznaczają obszar, na którym państwo sprawujeswą suwerenność, której z kolei integralną częścią jest zwierzchnictwo terytorialne.W granicach wyznaczających obszar terytorium państwowego władzy państwowejjest podporządkowana każda jednostka i organizacja. Granica to też niejako „izobarapolityczna 6 ”, której istota polega na tym, że jest wyznaczona, ustalona, a czasemnawet narzucona w wyniku negocjacji, nie jest adekwatna do granic fizycznych,językowych, czy też kulturowych, co powoduje że staje się ona źródłem napięciapolitycznego, a także konfliktów.Współczesne postrzeganie granic państw umożliwia ich ujmowanie jakorezultatu długiego procesu rozwojowego. Początkowo granica politycznawyznaczana była przez pas graniczny, którego szerokość określały naturalne formyterenu. Następnie wraz z rozwojem społeczeństw i ich przemieszczaniem się pasgraniczny jako linia obronna zaczął przybierać kształt granicy politycznej linearnej.Wraz z rozwojem struktur państwowych następował proces zacieśniania pasówgranicznych i ich ewolucja w stronę linii granicznych, co spowodowało pojawienie sięgranic o charakterze sztucznym, szczególnie tam, gdzie naturalne formy terenu niesprzyjały ochronie terytorium państwa. Powstanie granic sztucznych ostatecznieprzyczyniło się do występowania granicy pod postacią linii, która rozpowszechniła sięw pierwszej kolejności na terenach bardziej rozwiniętych gospodarczo, a takżegęściej zaludnionych 7 .Wiek XX można scharakteryzować niewątpliwie ogromnymi zmianami namapie politycznej świata. Zwłaszcza po zakończeniu II wojny światowej mieliśmy doczynienia z gruntownym przekształceniem „politycznego kształtu globu”, gdzie5 Literatura na ten temat jest bardzo obszerna zob. na przykład L. Erlich: Prawo Międzynarodowe.Warszawa 1958, s. 507; A. Klafkowski: Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa 1966, s. 116;R. Bierzanek, J. Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa 2000, s. 213 – 216;J. Barbag: Geografia polityczna ogólna. Warszawa 1987, s. 62; S. Otok: Geografia polityczna.Warszawa 1997, s. 77 – 79; J. Bohdanowicz, M. Dzięcielski: Zarys geografii historycznej i politycznejcywilizacji. Gdańsk 1996, s. 75 – 92.6 Takie ujęcie zaproponował francuski geograf J. Ancel. Zob. J. Barbag; Geografia..., op.cit., s. 53.7 G. Balawajder: Funkcja granicy w transgranicznym układzie regionalnym. W: Samorząd – Rozwój –Integracja. Red. M. Barański. Katowice 2003, s. 69 – 70.67