Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych Instytut Nauk ...

1. Pogranicze zachodniePrzystępując do charakterystyki obszaru polsko-niemieckiego pograniczakoniecznym wydaje się wnikliwe wyjaśnienie uwarunkowań procesów społecznopolitycznychjakie miały miejsce na tych terenach od początku XX wieku. Musimywszakże również zdawać sobie sprawę, że obszar ten nasycony jest spuścizną 700-letniego dziedzictwa kulturowego, co bezdyskusyjnie wpłynęło na kształtowanie sięnowej świadomości historycznej mieszkających tu Polaków 17 . Obecny obszarzachodniej sfery przygranicznej od dawna należał do słabiej zagospodarowanych,a pod względem poziomu i dynamiki rozwoju, w porównaniu z innymi regionamiRzeszy, należał wręcz do upośledzonych. Czynnikami, które nie sprzyjałyekonomicznemu rozwojowi tego obszary były: słabe gleby, duże zalesienie, brakodpowiednio rozwiniętej infrastruktury, stosunkowo słabo rozwinięte osadnictwo(zwłaszcza brak większych miast), a także peryferyjne położenie wobec głównychcentrów gospodarczych kraju. Wszystkie te elementy powodowały, że atrakcyjnośćtych terenów nie tylko dla ludności z zewnątrz, ale także dla ludności miejscowej byłaznikoma. Nie ma się więc czemu dziwić, że wielu mieszkańców emigrowało, zaśodpływu ludności nie były w stanie powstrzymać nawet działania aktywizującew postaci specjalnych funduszy, obniżenia taryf przewozowych, czy wznoszenianowych inwestycji. Okres drugiej wojny światowej spowodował ożywienie tegoobszaru w wyniku migracji ludności niemieckiej na wschód. Przyczyną takiego stanurzeczy były m.in. bombardowania środkowych i zachodnich obszarów Rzeszy,a także lokalizacja na tych terenach szeregu zakładów przemysłowych, w którychpracowali robotnicy przymusowi. Tym samym pogranicze z jednej strony uzyskałoszansę na rozwój gospodarczy, a z drugiej narażone było w znacznym stopniu przezlokalizację przemysłu, na zniszczenia spowodowane działaniami militarnymi. Stopieńzniszczeń w obszarze przygranicznym południowo-zachodniej Polski byłzróżnicowany. Obszar Sudetów uniknął zniszczeń, czego nie można powiedziećo terenach zachodnich pogranicza, które najbardziej odczuły działania wojenne. Tymsamym po pierwsze stosunkowo słaby, jak na potencjał tego regionu, stopieńrozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego przed wojną i po drugiewysoki stan zniszczeń w trakcie działań militarnych w bardzo duży stopniu rzutował17 Zob. szerzej J. Kurzępa: Pogranicze polsko-niemieckie w kontekście polskiej polityki zagranicznej.W: Polskie pogranicza a polityka zagraniczna..., op.cit., s. 117.179