Zoran Sulejmanov - Sudija Izvestitel - kniga I (p.1194)

Spored ~len 52 stav 4 od Ustavot, zakonite i drugite propisi ne
mo`at da imaat povratno dejstvo, osven po isklu~ok koga toa e popovolno
za gra|anite.
Od navedenata ustavna odredba proizleguva deka principot na
zabrana na povratno dejstvo na zakonite i drugite propisi treba da
pretstavuva brana protiv takvi promeni vo pravniot sistem koi zna-
~at naru{uvawe na ve}e vospostaveni i zavr{eni pravni odnosi.
Vo pravnata teorija po odnos na pra{aweto za sudirot na zakonite
okolu nivnoto vremensko va`ewe se primenuva maksimata tempus
regit actum {to zna~i deka na odreden praven odnos ili odredena pravna
sostojba se primenuva propisot koj va`el vo vreme na negovoto nastanuvawe.
Me|utoa, vo ponovo vreme se smeta deka ova pravilo pove}e ne
odgovara na sovremenite odnosi i toa treba da se primenuva samo vo
ograni~en obem vodej}i smetka za uslovite i okolnostite koi dovele
do promena na zakonot, pa ottuka denes ova pravilo ~esto se ograni~uva
so klauzulata rebus sic stantibus.
Spored ovaa klauzula vo obligacinoto pravo sekoja od dogovornite
strani mo`e od drugata strana da bara nivniot me|useben dogovor
da se izmeni ili raskine ako bez nejzina vina nastanale takvi sostojbi
koi ne mo`ele da se predvidat i poradi koi ispolnuvaweto na dogovorot
e preterano ote`nato.
Opravdanosta od primenata na ovaa klauzula proizleguva od
faktot {to dogovrnite strani pri zaklu~uvawe na dogovorot gi imale
vo vid postojnite okolnosti, kako i okolnostite koi spored edno razumno
predviduvawe mo`e podocna da nastapat do denot na dostasanosta
na obvrskite od dogovorot, pa ottamu i prilagoduvaweto na sodr`inata
na dogovorot i celta na negovoto ispolnuvawe.
Celta na ovaa klauzula e prilagoduvawe na obvrskite od dogovorot
spored dopolnitelno izmenetite okolnosti.
Spored toa, osnoven indikator za ocena dali zakonot ima povratno
dejstvo treba da bide faktot dali toj se protega na odnosi, odnosno
pravni situacii {to nastnale pred, ili po negovoto vleguvawe vo
sila.
Vo taa smisla pra{aweto za postoewe povratno dejstvo na zakonot
mo`e da bide povrzano so nastanuvaweto i prestanuvaweto na
pravnite odnosi odnosno pravni situacii ili so pravni odnosi {to
traat odnosno {to nastanale pred vleguvawe vo sila na zakonot i {to
sî u{te proizveduvaat pravno dejstvo.
Kriterium za utvrduvawe na karakterot na dejstvoto na zakonot
sprema ovie odnosi bi bilo vremeto na nastanuvaweto na pravnite dejstvija
{to proizleguvaat od niv. Imeno, zakonot bi imal povratno dejstvo
dokolku negovoto dejstvo bi se protegalo i vrz pravnite dejstvija
{to nastanale odnosno se przemale pred negovoto vleguvawe vo sila.
Toa bi zna~elo deka vlijanieto vrz pravnite dejstvija od toj odnos {to
369