prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

100
to już dotychczasowe badania źródłowe 50 . Dziś też panuje co do tego
zgodna opinia 51 . Dawniejsze, odmienne poglądy opierały się — podobnie
jak w stosunku do darowizny — bądź na analogiach z praw obcych
52 , bądź na późniejszych aktach ustawodawczych, które uchylały
prawo bliższości wobec zamiany 53 . Nasze badania potwierdzają panującą
dziś opinię w całej rozciągłości. Pozostaje natomiast do rozstrzygnięcia
kwestia, jak długo zamiana podlegała tym ograniczeniom, kiedy
wytworzyła się zasada jej niewzruszalności. Nie neguje się dziś, że
doszło do tego z biegiem czasu, brak tylko bliższego określenia daty
powstania nowej zasady.
Dąbkowski wprawdzie wspomina o statucie warszawskim z 1410 r.
oraz o Zwodzie Goryńskiego, które głoszą niewzruszalność darowizn
i zamian. Nie wiadomo jednak, czy przypisuje on tym statutom w naszej
kwestii charakter twórczy, czy też widzi w nich potwierdzenie istniejącego
stanu rzeczy 54 . Za to z pewnością upatruje w nich odbicie
Kompilacje serbskie znają retrakt wyłącznie przy sprzedaży (zob. Namysłowski,
op. cit., CPiE XIX, z. 3—4, s. 95). O retrakcie tylko w związku ze sprzedażą
pisze M. Dolenc, Pravna zgodovina za slovensko ozemlje, Lubljana 1936, s. 158—
159. Podobnie było na Węgrzech (zob. W. A. Maciejowski, Historia prawodawstw
słouńańskich, t. IV, Warszawa—Lipsk 1835, s. 425; K a d 1 e c, Verbóczyóvo
Tripartitum a soukrome pravo uherské i chorvatské ślechty w nem obsaźene,
„Rozpravy Ceske Akademie..., R.X, trida I, ćislo 3, Praha 1902, s. 275; Namysłowski,
op. cit., CPiE XIX, z. 3—4, s. 104). Partykularne prawa niemieckie
poza nielicznymi wyjątkami, wyłączały zamianę spod prawa bliższości (zob. Gierke,
op. cit., t. III, s. 777, ods. 50). Jak się wydaje, podobnie było w prawach
francuskich (zob. Ché non, op. cit., t. II, s. 276; Ourliac i de Melafosse,
op. cit., s. 412). Zdaniem tych francuskich badaczy retrakt nie obowiązywał także
przy zamianie z dopłatą, gdy ta nie przekraczała połowy wartości zamienianych
dóbr. Wreszcie prawo bliższości nie miało zastosowania do zamian w Szwecji
(zob. Piekarczyk, op. cit., s. 47).
50 R. Hube I, s. 73; R. Hube III, s. 157; M i c h a 1 e w i c z, op. cit., PH III.
s. 394; Russocki, Formy, s. 211.
51 Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 500—501; Kutrzeba, Jus retractus.
s. 236; Raf acz, op. cit., s. 308; Kolańczyk, Studia, s. 176; Matuszewski,
op. cit., s. 190, ods. 34; Bardach, Historia, t. I, s. 297.
52 B a n d t k i e, op. cit., s. 333, z powołaniem się na prawo chełmińskie. Do
Bandtkiego oraz autorów niemieckich odsyła Burzyński, O prawne bliższości,
s. 32. Że w partykularnych prawach niemieckich były pod tym względem różnice,
por. wyżej, ods. 49.
53 T. Czacki, O prawach mazowieckich, „Dzieła", t. III, Poznań 1845, s. 472;
Dutkiewicz, Program, s. 191; Dunin, op. cit., s. 157. Por. też opinię Dreznera:
„sed bonis donatis vel permutatis cessabit ius retractus" (T. D r e z n e r, Institutiones
Regni Poloniae, Zamoscii 1613, s. 254; zob. też s. 155).
54 Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 500—501, 521. Autor dopuszcza możliwość
różnic partykularnych. Przytacza dowód, że na ziemiach ruskich jeszcze w XV w.
obowiązywała dawna zasada (ibid.). Dodajmy, że z tegoż terenu pochodzi zapiska
przytoczona przezeń na dowód odmiennej zasady.