prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

130
Obok zgody wyrażonej expressis verbis traktowano jako jej odpowiednik
takie zachowanie się uprawnionych, z którego można było się
domyślać, że akceptują pozbycie. Domniemanie takie mogło stwarzać
uczestnictwo w akcie w charakterze świadka lub poręczyciela, a także
przywieszenie pieczęci pod dokumentem alienacyjnym 78 . Nie mamy
natomiast pewności, czy sama obecność przy akcie i niepodnoszenie zarzutów
były rozumiane jako przyzwolenie. Takie właśnie znaczenie
przypisują milczeniu R. Hube, Michalewicz i Dąbkowski 79 . Pierwszy
z nich dedukuje z faktu wniesienia sprzeciwu przez krewnych w trakcie
alienacji. Jednakże z tego, że tak było, wcale nie wynika, iż tak być
musiało. Z pozostałych autorów Dąbkowski prawdopodobnie, a Michalewicz
na pewno opierają się na takich zwrotach spotykanych w dokumentach,
jak nullo reclamante vel contradicente, vendidit in presencia
consanguineorum 80 . Do znaczenia pierwszego zwrotu powrócimy
jeszcze w związku z prawem retraktu 81 . Już teraz jednak możemy
stwierdzić, że wcale z niego nie wynika, by ktoś z krewnych był obecny
przy alienacji, konstatuje on jedynie, że nie było sprzeciwu.
Inaczej niż Michalewicz interpretujemy drugie wyrażenie. In presencia
znaczy tu tyle, co cum consensu, w każdym razie krewny jest tu
co najmniej świadkiem transakcji. Nam zaś chodzi o taką sytuację,
w której krewny nie bierze żadnego udziału w akcie, jest obecny, lecz
nie uczestniczy w nim. Nie wiemy, jak tłumaczono takie właśnie zachowanie
się bliskich. Innymi słowy, nie wiemy, czy w takiej sytuacji
sprzeciw musiał być natychmiastowy. Do tego bowiem sprowadza się
kwestia, gdy spojrzymy na nią od strony prawa retraktu. Wczesne
źródła nie dostarczają żadnych informacji, dopiero z końca XV w. pochodzą
wzmianki, które świadczą o znajomości zasady qui tacet, consentiré
videtur 82 . Nie znajdujemy też w źródłach żadnych reguł co do
78 Np. KDSl. I, 33 z 1154 r,;KDWP I, 130 z 1231 r.; CDSil. XVIII, 4086 z 1321 r.
i in.; por. też Michalewicz, op. cit., PH III, s. 396. Art. 85 Sudiebnika z 1550 r.
postanawia, że kto brał udział w akcie pozbywczym jako świadek (posłuch), nie
może później wystąpić przeciw tej transakcji.
79 R. Hube I, s. 73; Michalewicz, op. cit., PH III, s. 396; Dąbkowski,
op. cit., t. II, s. 504.
80 Dąbkowski powołuje KDWP II, 1090 z 1328 r., jednak w tym dokumencie
mamy wyraźny konsens krewnych: „Vendidit ... cum consensu et volúntate matris
sue ... et filii sui" (Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 504, ods. 6).
81 Patrz niżej, s. 154 nn.
82 AGZ XV, 4347 z 1490 r.; Hele. II, 4453 z 1496 r. Obie zapiski przytacza
Dąbkowski, op. cit., t. I, s. 301, ods. 1, i t. II, s. 363, ods. 3. Na brak szczególnej
formy udzielania laudatio w prawach frankońskich wskazują autorzy francuscy
(Falletti, op. cit., s. 39; Ourliac i de Malafosse, op. cit., s. 406). Jednak
tam milczenie traktowano jako zgodę na transakcję: „presente, nec contradicente