prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

90
pójść za terminem użytym w źródle, który w jakimś stopniu odzwierciedla
poczucie prawne stron lub współczesnego im najczęściej pisarza.
Trudności tych zresztą nie należy przeceniać. Dysponujemy dostateczną
liczbą przekazów, w których pozbycia występują w czystej bądź możliwej
do rozszyfrowania postaci.
Przechodzimy obecnie do kolejnego ich omówienia, przy czym porządek
w przedstawieniu został podyktowany wyłącznie względami
praktycznymi.
1. DAROWIZNA 4
Darowizny czynione między żyjącymi lub na wypadek śmierci podlegały
pierwotnie wszystkim ograniczeniom, jakie wypływały z prawa
bliższości. Stwierdził to już Lelewel na podstawie nielicznych dostępnych
dlań dokumentów 5 , a w oparciu o szerszą podstawę źródłową
R. Hube 6 i inni badacze 7 . Nie brak co prawda w dawniejszej literaturze
głosów odmiennych. Są one jednak uzasadnione analogiami z praw obcych
8 bądź też przepisami prawa stanowionego, które istotnie od pewnego
momentu uznaje niewzruszalność darowizn 9 . Chwiejne stanowisko
zajmuje Dąbkowski. Jako pierwotną przyjmuje swobodę rozporządzania
nieruchomościami w testamencie, a wszelkie jej ograniczenia są dla
niego zjawiskiem wtórnym ł0 . W innym miejscu stwierdza jednak, że
testamenty były o tyle dopuszczalne, o ile nie naruszały praw dziedziców
koniecznych n . Jeżeli pogląd Dąbkowskiego ma się odnosić do
4 Omawiamy łącznie darowizny między żyjącymi, darowizny na wypadek
śmierci oraz zapisy testamentowe, bowiem nie zawsze można odróżnić, z jaką jej
formą mamy w źródle do czynienia. Poza tym z punktu widzenia prawa bliższości
nie widzimy potrzeby tej dystynkcji, skoro odnosiło się ono do wszelkich darowizn.
5 Lelewel pisze ogólnikowo, że „krewni czuwali nad sprzedażą i rozdawnictwem
haereditatis" (op. cit., s. 49, ods. 80).
6 R. Hube I, s. 75 nn. i 119 nn.; R. Hube III, s. 170—171.
7 M i c h a l e w i c z, op. cit., PH III, s. 391 nn., PH IV, s. 99 nn.; D ą b k o w s k i,
op. cit., t. II, s. 500—501; Wielka encyklopedia ilustrowana, t. 33/34 s. v. „jus
retractus" (S. Kutrzeba); Saturnik, O pravu soukromem, s. 117; Kolańczyk,
Prawo spadkowe, s. 48—49, 80; tenże, Studia, s. 232; Matuszewski, op. cit.,
s. 183 nn.; Russocki, Formy, s. 212.
8 B a n d t k i e, op. cit., s. 333, powołuje się na prawo chełmińskie, Burzyński,
O prauńe bliższości, s. 32, na autorów niemieckich oraz Bandtkiego.
'Dunin, op. cit., s. 156, na podstawie Zwodu Goryńskiego. Dutkiewicz,
Uwagi nad dziełem Prawo polskie prywatne przez Piotra Burzyńskiego, Warszawa
1873, s. 56, na podstawie opinii Zawackiego.
10 D ą b k o w s k i, op. cit., t. II, s. 74 nn.
11 Ibid., s. 8—9, 67; tenże, Zarys, s. 174—175. Na niekonsekwencje Dąbkowskiego
zwraca uwagę Kolańczyk, Studia, s. 18 nn., zwłaszcza s. 21—22.