prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

nej, lecz samo przez się nie może być argumentem wystarczającym, mamy
dodatkowe informacje o stryju i ojcu pozbywcy, z których wynika,
że byli oni oddzieleni 80 .
Przez negatywne stwierdzenie, że zgoda stryjów nie wypływała z faktu
wspólnoty majątkowej, nie uzyskujemy jednak automatycznie pewności,
że była ona realizacją prawa bliższości, albowiem właśnie spośród
stryjów rekrutowali się najczęściej opiekunowie nieletnich. Pierwotnie
wraz z uzyskaniem lat sprawnych nabywano także zdolność rozporządzania
majątkiem. Jednakże w XVI w. ustawodawca zaakceptował odmienny
zwyczaj, lata sprawne uzyskiwało się wprawdzie z osiągnięciem
15 roku życia 81 , lecz aż do lat 24 majątek (imienie) można było pozbywać
tylko za zgodą krewnych 82 . Zwyczaj ten na pewno wytworzył się
wcześniej, trudno jednak powiedzieć, jak daleko należy cofnąć datę jego
powstania. I gdyby przytoczone przez nas dowody konsensu stryjów
pochodziły dopiero gdzieś z połowy XV w., można by istotnie dopatrywać
się w takim przyzwalaniu działania owego zwyczaju 83 . Skoro jednak
dysponujemy dowodami z XIII i XIV w., możemy śmiało przyjąć,
że zawarta w nich zgoda stryjów wynika z przysługującego im prawa
bliższości, z tym wszelako zastrzeżeniem, że w owym charakterze stryjowie
występują równie rzadko jak ojcowie.
c) Brat.
Bez porównania łatwiej przychodzi udowodnić źródłowo prawo bliższości
braci, oni bowiem najczęściej ze wszystkich krewnych z tej racji
występują 84 . Wprawdzie termin frater jest również wieloznaczny, spo-
43
80 AGZ XVIII, 679 i 770 z 1475 r., 858 z 1476 r.
81 Por. Dąbkowski, op. cit., t. I, s. 216; Bardach, Historia, t. I, s. 490.
82 VL I, s. 148 (wyd. Ohryzki, w wydaniu pijarów s. 328). Tekst polski podaje
inną granicę wieku, mianowicie lat 20 (zob. art. 3 Dzik., AKP III, s. 165). Mamy
dokumenty praktyki, które potwierdzają przestrzeganie tych postanowień (zob.
Dąbkowski, Miscellanea archiwalne, Pam. HP X, z. 2, 1930, dok. 19 i 20
z 1596 r.). Sądzimy, że ani przepisów zwyczajów ziemi krakowskiej, ani powyższych
dokumentów nie należy interpretować w tym sensie, że odtąd alienacje osób
dorosłych nie podlegały już prawu bliższości. Przeczą temu dowody sprzeciwu
krewnych z okresu po 1506 r., np. Decr., 200 z 1527 r.; por. Sobociński, rec.
Pracy Kolańczyka, Studia, RDSG XIII, s. 335, ods. 6.
83 I szukać z kolei racjonalnych podstaw pozbawienia stryjów tego prawa.
84 Por. Michalewicz, op. cit., PH III, s. 122; Russocki, Formy, s. 97.
Zestawienie Michalewicza wymaga korekty, bowiem autor nie przestrzega przyjętego
na wstępie kryterium rozróżnienia praw niedzielnych od prawa bliższości.
Stąd wśród 34 przykładów prawa bliższości braci w 20 mamy do czynienia z niedziałem
braterskim, a w 2 dalszych również prawo bliższości nie występuje:
I. KDWP I, 366 z 1257 r., Występują tu znani nam z Księgi henrykowskiej
Bogusza i Paweł, bracia niedzielni (ibid., s. 299).