prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

140
musi najpierw wykonać swoje świadczenie 12 °. Dlatego też bliski okazuje
w sądzie pieniądze, by przekonać go, że chce i może dobra wykupić 121 .
Pierwszy zarzut, jaki bliski stawia w pozwie nabywcy, to odmowa
przyjęcia odeń pieniędzy 122 . Prawdopodobnie nieruchomość należało
wykupić tym samym rodzajem pieniędzy, za które została pozbyta 123 .
Przekonanie, że retrahent przejmuje prawa i obowiązki nabywcy,
odnosiło się także do warunków płatności. Laudum wielkopolskie
z 1420 r. postanawia, że retrahent może spłacać należność ratami, jeżeli
w ten sposób uiszczał ją nabywca 124 . Dla ścisłości musimy dodać, że
nie znajdujemy dowodów stosowania tej uchwały w wielkopolskiej
praktyce sądowej. W pozostałych dzielnicach wzruszający transakcję
winien był zwrócić nabywcy całą należną mu sumę od razu. W przeciwieństwie
do innych praw 125 nie znajdujemy u nas nakazu wykupienia
własnymi pieniędzmi 126 . Mogło to prowadzić w rezultacie do ukrytej
lub jawnej sprzedaży prawa retraktu 127 .
Według postanowień zwodu prawa ziemi łęczyckiej oraz Zwodu Goryńskiego
nie można było kwestionować ceny nabycia stwierdzonej
w dokumencie sądowym lub monarszym 128 . Można było natomiast
kwestionować wysokość tej ceny zapisaną w księgach sądowych, to
znaczy przed wystawieniem dokumentu. Wobec milczenia źródeł nie
można ustalić, czy powyższe akty ustawodawcze wprdwadzają tu pewne
novum, czy tylko stwierdzają stan już istniejący. Spór co do ceny
120 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 403; Rafacz, op. cit., s. 308.
121 Np. Hele. II, 696 z 1400 r.
122 AGZ XVIII, 1128 z 1478 r.; XVI, 2183 z 1494 r.; Hele. II, 4398 z 1493 r.
123 Bkuj., 2075 z 1421 r.: „Quemadmodum C. de Cz. emerat duos mansos cum
orto in B. apud S. de ibid. [zob. Bkuj., 2064 z tegoż roku — Z. R.], hoc Nicolaus
de ib. propinquitate prohibuit et domini sibi adiudicaverunt ponere pecuniam talem
et tantum, quantum E. dedit". Por. także Łącz. I, 4731 z 1400 r.; Hele II, 1039
z 1403 r.; Lub. II, 266 z 1409 r.; Bkuj., 1264 z 1419 r. Podobny warunek stawiano
niekiedy zastawcy (por. Hele. II, 758 z 1401 r.). W MKM I, 53 z 1423 r. retrahent
daje określone dobra zamiast pieniędzy.
124 A. P a w i ń s k i, Sejmiki ziemskie, dodatek nr 145 z 1420 r., s. XLVI—XLVII.
125 por. art.. 85 Sudiebnika z 1550 r.; zob. też Wiesiełowskij, op. cit., s. 32.
126 W AGZ XVII, 1817 z 1483 r. przeciwko pozbyciu występuje dwoje krewnych
alienatora — siostra cioteczna i brat stryjeczny. Siostra zarzuca bratu, że działa
w porozumieniu z nabywcą, bowiem jest jego familiaris (był nim istotnie) i chce
wykupić dobra za pieniądze nabywcy. Tu zatem mamy zarzut zmowy z nabywcą.
Brat oczyścił się z zarzutu przysięgą, a sąd przyznał mu prawo retraktu jako krewnemu
bliższemu stopniem (ibid., 1882).
127 O sprzedaży prawa bliższości patrz niżej, ods. 129.
128 Constit. Lancie., art. 24; IP, s. 196; art. 22 Ptrb. III; Sier. IV; AKP IV,
s. 440; Zwód Goryńskiego, art. „De iuramento super summas pecuniarum in revocationibus",
IP, s. 383. Ustawodawca szedł tu bodaj za praktyką sądową (zob. Czerska,
2009 z 1409 r.).