prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

deo, quod avus meus et pater michi in possessionem reliquerunt, hoc
est meum verum Patrimonium ... Sed quamcumque possessionem michi
dominus dux pro meo servicio vel gratia donaverit, illam vendo eciam
invitis amicis meis, cuicunque voluero, quia in tali possessione non habent
heredes mei ius requirendi" 29 .
Cel i okoliczności towarzyszące temu wywodowi każą dać wiarę zarówno
prawdomówności autora wypowiedzi, jak i wierności relacji. Wartość
informacji podnosi fakt, że pochodzi ona z ust krajowca, choćby
z racji zajmowanego stanowiska obznajmionego z obrotem prawnym
nieruchomościami 30 . Nie znaczy to jednak 'wcale, byśmy w niej znaleźli
odpowiedź na szereg wątpliwości, jakie nam się nasuwają w związku
z prawem bliższości. Zresztą wydaje się, że nawet dla cystersów henrykowskich
nie spełniało ono takiej roli, miało bowiem wybitnie kazuistyczny
charakter i było wskazówką, jak postąpić w konkretnym wypadku.
Ów casus to kupno lasu, który pozbywca dzierży z nadania książęcego.
Stąd też informacja odnosi się do kupna-sprzedaży i do dóbr nadanych,
a nie wiemy np. nic o tym, czy prawo bliższości ma zastosowanie
do innych rodzajów pozbycia oraz do dóbr nabytych innym sposobem.
Trudności interpretacyjne powoduje również sama definicja Patrimonium.
Jej sens może być dwojaki:
a) Patrimonium — to dobra odziedziczone po dziadzie oraz po ojcu,
b) Patrimonium — to dobra, które przeszły z dziada na ojca, a z ojca
— na syna.
W pierwszym wypadku jedno przejście dóbr w drodze spadku nadaje
im charakter dóbr dziedzicznych. W drugim zaś dla osiągnięcia tego
celu potrzebne jest dziedziczenie przynajmniej przez dwa pokolenia.
Problem powstał niedawno. Z. Wojciechowski przyjmował, że dobra
pochodzące od dziada były patrymonialne, z czego można się domyślać,
iż odmawiał tego charakteru dobrom pochodzącym od ojca. Autor nie
polemizował jednak ze stanowiskiem przeciwnym 31 . Od strony językowej
popierał go Brückner, który przyjmował dziedzinę jako pierwotną polską
terminu używa także Bardach, Uwagi, ods. 88 na s. 437—438. Odmiennie Dąbków
s k i, op. cit., t. I, s. 248 nn., a za nim, choć nie bez wahań, Kolańczyk,
Studia, ods. 136 na s. 406-407.
29 Ks. henr., s. 280. Handelsman przyjmował na podstawie tego wywodu,
że typowymi dobrami nabytymi były dobra nadane (Z metodyki badań feudalizmu,
Warszawa 1917, s. 63—64). Błędność tego poglądu wykazały źródłowe badania S c z a-
nieckiego, op. cit., s. 142, ods. 1. Ich wyniki przyjmuje Kolańczyk, Studia,
s. 446, ods. 363. O stanowisku Tymienieckiego wobec zbliżonego do Handelsmana
poglądu Szelągowskiego zob. tamże.
30 Por. Kolańczyk, Studia, s. 404.
77