prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

151
techniczne nie dają jeszcze wyobrażenia o tym, jak często był on stosowany
i jak dalece ograniczał de facto obrót prawny nieruchomościami.
Do tego potrzebne są dane statystyczne. Jak przy wielu innych zagadnieniach,
tak i tu odczuwamy brak miarodajnych źródeł. Kodeksy dyplomatyczne
są zbyt przypadkowymi zbiorami, by mogły służyć do
badań statystycznych. Jedynie księgi sądowe wydane in extenso mogą
być brane pod uwagę, ponieważ zawierają mniej więcej pełny materiał
aktowy dla określonego terytorium i odcinka czasu. Są one jednak późnego
pochodzenia, i z wyjątkiem AGZ, obejmują krótkie granice
czasowe. Z kolei AGZ są najsilniej zdefektowane 192 . Pełno w nich spraw
nagle urwanych, bez zakończenia. Wreszcie niemal wszystkie księgi sądowe,
szczególnie wcześniejsze, mają to do siebie, że zawarte w nich
zapiski są bardzo lakoniczne. Jest cały szereg wzmianek o protestach
wobec alienacji lub o procesach o nieruchomości, w których tytułu
prawnego roszczeń nie można dociec. Wszystko to stawia pod znakiem
zapytania wartość jakichkolwiek danych liczbowych o retrakcie.
Dla przykładu podajemy, że w Ul. I i II obok 26 raczej pewnych
protestów wynikających z prawa bliższości 193 istnieje 18 wzmianek
o sporach dotyczących dóbr ziemskich, w których tytułu roszczeń nie
można odgadnąć 194 . Jeżeli nawet uwzględnimy te wątpliwe wzmianki,
otrzymamy w sumie 44 protesty na 562 alienacje, co daje 7,8% 195 .
W AGZ spośród 2405 alienacji zaczepiono 67, to jest około 2,7% 196 .
Z brzesko-kujawskich ksiąg sądowych wynika, że krewni protestowali
w 16 wypadkach na 90 transakcji (16,6%) m . Według ustaleń Russocskiego
odpowiednie liczby w Metryce mazowieckiej wynoszą 30:667
(4,5%)
192 Por. przedmowy do poszczególnych tomów.
193 Ul. I, 1366, 5248, 5969; II, 6109, 6177, 6259, 6492, 6656, 6806, 7060, 7519, 7567,
7823, 8253, 8351, 8353, 8366, 8791, 8938, 10628, 10661, 10726, 10753, 10795, 11010.
194 Ul. I, 412, 839, 2766, 3100, 3133, 3798, 4247, 4573, 4662, 5210; CC, 19, 5368, 5490;
II, 6468, 8363, 8539, 9763, 1037.
195 Od ogólnej liczby 664 alienacji (patrz ods. 32) odejmujemy 32 alienacje między
krewnymi oraz 70, w których nabywca pochodzi z tej samej miejscowości co
zbywający. Z pewnością dość często byli to krewniacy.
196 Od ogólnej liczby 2693 alienacji odejmujemy 288 dokonanych między krewnymi.
197 Bkuj., 217, 582, 1030, 1190 + 1264, + 1281, 1566, 1805, 2075, 2264, 2419, 2497,
2915, 3104, 3293, 3369, 3587, 3658 + 3879 + 3940. Zapiski podkreślone uwzględnił już
Lesiński, Ze studiów, s. 106, ods. 64. Godne uwagi, że tam, gdzie sytuacja bliskiego
była ze względu na sześciotygodniowy prekluzyjny termin zgłaszania roszczeń
szczególnie niekorzystna (Kujawy, Wielkopolska), procent zapowiedzi jest najwyższy.
198
Russocki, Formy, s. 103.