prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

16
2. INNE ZNAKI ROZPOZNAWCZE
Zasadnicza trudność wynika z faktu, że nie możemy we wszystkich
przejawach uprawnień krewnych, które ograniczają swobodę rozporządzania
majątkiem, widzieć prawa bliższości. W owym czasie własność
ziemska nader często miała postać niedziału rodzinnego, w którym rozporządzanie
majątkiem wymagało udziału w alienacji lub zgody wszystkich
współniedzielnych 21 . Nie można jednak utożsamiać uprawnień
członków niedziału z podobnymi uprawnieniami krewnych stojących
poza nim. W obu razach wynikają one z różnych tytułów prawnych.
W pierwszym wypadku podstawą praw jest fakt wspólnoty majątkowej
z pozbywcą i wynikające zeń prawo własności, w drugim zaś — prawo
bliższości.
W literaturze naszej rozróżnienie to rzadko bywa przeprowadzane.
J. Lelewel mówi ogólnie o przyzwalaniu syna (w którym widzi niejako
współwłaściciela majątku ojcowskiego) na równi z przyzwalaniem pozostałych
krewnych. Jeśli zna niedział — to tylko ojca z synem. Wobec
tego, zgoda syna będzie tu przejawem jego prawa własności, a pozostałych
krewnych — prawa bliższości 22 . Schemat ten odrzucamy, ponieważ
członkami niedziału byli nie tylko synowie 23 . J. Hube przyznaje prawo
przyzwalania wyłącznie krewnym oddzielonym i widzi w tym dowód
byłej wspólnoty majątkowej 24 . Podobny pogląd wypowiada Roepell, gdy
pisze, że nie znajduje w źródłach bezpośrednich dowodów istnienia rodzinnej
czy rodowej wspólnoty majątkowej, upatruje natomiast jej ślady
(Spure) w zezwalaniu na alienację nieruchomości 25 .
Stadnicki mówi o prawie retraktu, które przysługuje każdemu „plemiennikowi",
przy czym ma ono wynikać z „pewnej wspólności majątkowej
między członkami tej samej rodziny" 26 . Nie wiemy jednak, co
autor rozumie przez „pewną wspólność majątkową", jeśli niedział, to
w takim razie przypisuje prawo bliższości członkom niedziału.
21 Zob. w a l d o, op. cit., s. 77 nn.
22 J. Lelewel, Historyczny rozbiór praioodawstwa polskiego, cywilnego i kryminalnego,
do czasów Jagiellońskich, z przydaniem dyplomatów, [w:] Polska weków
średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia,
t. III, Poznań 1859, s. 47—49.
23 Zob. W a l d o, op. cit., s. 22 nn.
21
J. Hube, Wywód praw spadkowych słowiańskich, Warszawa 1832, s. 51 nn.
25 R. Roepell, Geschichte Polens, t. I, Hamburg 1840, s. 83.
26 A. Stadnicki, Przegląd krytyczny rozporządzeń tak zwanego Statutu wiślickiego,
s. 159. Podobne sformułowanie spotykamy u R. Hubego: „Nie podpada
przecież wątpliwości, że idea wspólności majątków dziedzicznych przewodniczyła
w rozwinięciu na obszerną skalę prawa udziału wszystkich krewnych należących
do jednego szczepu, w alienacji majątku tychże i w prawie spadkowym" (R. Hube
I, S. 87).