prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

157
Kościoła, nie wnikając, z jakich pobudek ono wypływało 227 . Innymi słowy,
odrzucenie roszczeń bliskich wcale nie musiało być prostą konsekwencją
uprzednio dokonanej konfirmacji, z której — jak wskazują
wyżej przytoczone przykłady z Księgi henrykowskiej — sam panujący
niewiele sobie robił. Podobnie pomyślne wyroki dla Kościoła mogły
zapadać także wówczas, gdy zaczepiona transakcja nie posiadała monarszego
potwierdzenia. Wcale to nas zresztą nie dziwi, brzmienie formuły
konfirmacyjnej bowiem było nader często dziełem samego odbiorcy
dokumentu.
W rezultacie znaczenie konfirmacji redukuje się do minimum,
w każdym razie bliższy prawdy wydaje się nam pogląd Adamusa, a nie
Wojciechowskiego. Zauważmy, że również Russocki odmawia konfirmacji
książęcej istotnego znaczenia 228 . Przeciwko jej decydującej roli
przemawiają także inne względy. Kwestię antyretraktowego charakteru
jurysdykcji niespornej można przecież rozpatrywać z punktu widzenia
roli dokumentu, ściślej — walki o jego prawne znaczenie. Jak wiemy,
wydanie przez sąd w XV w. dokumentu alienacyjnego wcale nie likwidowało
prawa bliższości 229 . Jeżeli uznamy słuszność opinii Wojciechowskiego,
dojdziemy do paradoksalnego wniosku: wraz ze wzrostem znaczenia
i powagi dokumentu słabnie jego rola na gruncie prawa bliższości.
W świetle tegoż poglądu zmienia swój sens ustanowienie terminu
przedawnienia dla prawa bliższości w Statutach Kazimierza Wielkiego.
Wbrew dotychczas panującemu mniemaniu należałoby dopatrywać się
w tym nie ograniczenia, lecz wzmocnienia naszej instytucji, wszak
przedtem nie upływ czasu, lecz moment wydania dokumentu z konfirmacją
książęcą miałby przekreślać prawo retraktu. Nie widzimy przyczyn,
dla których ustawodawca decydowałby się na wzmocnienie prawa
bliższości. Zwróćmy uwagę na motyw: „Cum praescriptio propter segniciem
et pigriciam dominorum sit instituta" 23 °.
d) Klauzule alienacyjne.
Klauzulę alienacyjną, czyli upoważnienie nabywcy przez zbywającego
do swobodnego rozporządzania nabytkiem, spotykamy w dokumentach
bardzo często. Ostatnio szczegółowo zajął się nią Kolańczyk 231 .
Rolę klauzuli alienacyjnej w postępie indywidualizacji własności ocenia
227 Wydaje się, że główną w tym rolę odgrywały względy polityczne. W tym
duchu wypowiada się też M i c h a l e w i c z, op. cit., PH IV, s. 106, a także K o-
l a ń c z y k, Studia, s. 299, 311 nn.
228 Russocki, Formy, s. 221.
229 Z wyjątkiem Wielkopolski i Kujaw (patrz wyżej, s. 147).
230 Art. 75 Statutów Kazimierza Wielkiego w rekonstrukcji Balzera.
231 Kolańczyk, Studia, s. 423 nn.