prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

z małżonków z rodzicami drugiego 26 . Wszak i dziś, kiedy prawo spadkowe
obejmuje swym zasięgiem prawie wszystkich krewnych, terminologia
pokrewieństwa wcale nie jest do tego kręgu spadkobierców
adekwatna, jest znacznie uboższa i — analogicznie do średniowiecznej
— wieloznaczna. Co więcej, używanie w życiu codziennym określonych
terminów pozostaje w ścisłej zależności od subiektywnego odczucia
łączności właśnie w odniesieniu do krewnych dalszych. Nie inaczej
prawdopodobnie działo się w średniowieczu 27 . Poczucie pokrewieństwa
nie zamykało się, jak sądzić wolno, w sposób kategoryczny w kręgu
trzech generacji. Inna rzecz, że z przyczyn faktycznych taki właśnie
krąg najczęściej występuje w stosunkach prawnych 28 .
Wymieniając różne ogólne terminy pokrewieństwa, pominęliśmy
świadomie jeden, mianowicie heredes. To określenie występuje w znanej
wypowiedzi prepozyta Wincentego: „si quisquam de genere Polonorum
vendiderit quodlibet patrimonium suum, eius heredes postmodum poterunt
redimere" 29 . Problem polega na tym, że nie wiemy, kto to ci
heredes. Gródecki w polskim przekładzie Księgi henrykowskiej tłumaczy
heredes przez dziedzice, co jednak nie ułatwia nam zadania wobec
nieoznaczoności zwrotu polskiego 30 . Etymologię i genezę terminu
dziedzice daje Szelągowski: dziedzicami zwą się wszyscy członkowie rodu
wywodzący się od jednego przodka, założyciela rodu — dziada,
wspólnie mieszkający i uprawnieni do otrzymania działu ziemi przy
podziale wspólnoty. Dział taki zwie się dziedzina. Te, zdaniem autora,
ogólnosłowiańskie nazwy oddano w łacinie przez haeres i haereditas,
chociaż ich rzymskie znaczenie nie pokrywa się z pojęciem słowiańskiego
dziedzica i dziedziny. Pod wpływem Zachodu termin nasz staje
się równoznacznikiem pojęć wiele obszerniejszych. Oznacza różnorodny
stosunek do ziemi, jak np. własność sensu stricto, zwierzchnie prawa
władcy, zwykłe prawo dziedziczenia niezależnie od tytułu prawnego S1 .
Ze względów zrozumiałych pozostawiamy na boku te inne znaczenia
35
36
Brückner, op. cit., kol. 199 s.v. „pokrewieństwo".
27 W tym duchu też chyba należy rozumieć myśl Sobocińskiego, że nie bardzo
wiedziano, jak szerokie koło krewnych winno się powoływać w celu udzielenia
zgody na alienację (Sobociński, rec. Kalańczyka, Prawo spadkowe, CPH
I, 1948, s. 148, Ods. 1).
28 Stwierdzenie to nie koliduje z pojęciem rodu jako wielkiej rodziny. Nie
widać powodu, dla którego miałaby ona zamykać się tylko w obrębie trzech
generacji.
28 Ks. henr., s. 280.
30 Ibid., s. 120. Dodajmy, że Matuszewski w indeksie rzeczowym odróżnia kilka
znaczeń terminu heres (ibid., s. 412 s.v. „heres").
31 A. Szelągowski, Chłopi — dziedzice we wsiach na prawie polskim do
końca XIII wieku, SHPP I, z. 2, s. 11.