prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

175
w tymże dokumencie — 70 wyda się rzeczą niemal pewną, że w momencie
darowizny Jaksa nie przebywał z nikim w niedziale i, być może, w ogóle
nie posiadał potomstwa 71 . Wobec tego ewentualne wzruszenie darowizny
wypłynęłoby z prawa bliższości 72 . Tak więc bezpośrednie wskazówki
z w. XII, a także pośrednie w postaci przykładów z początku następnego
stulecia przeczą tezie Arnolda o późnym wykształceniu się prawa bliższości.
Odpada także dalszy argument za tą tezą, mianowicie rozszerzanie
się w XIII w. kręgu podmiotów. Jak wykazujemy gdzie indziej,
to zapatrywanie autora jest z winy Michalewicza błędne 73 . Sceptycznie
odnosimy się do roli analogii sąsiedzkich, ponieważ i tam brakuje źródeł
dla czasów wcześniejszych 74 .
d) Zgodność czasu powstania i linii rozwoju. Powtórzmy tu niektóre
nasze poprzednie sformułowania. Początki prawa bliższości, jak i prawa
spadkowego sięgają w głąb epoki bezdokumentowej, nie da się więc
źródłowo stwierdzić czasu powstania tych instytucji. Rozważania nad
kształtowaniem się prawa bliższości kobiet doprowadziły nas do wniosku,
że nie ma bezpośredniego związku między nabyciem prawa dziedziczenia
a prawem bliższości 75 . Teoretycznie biorąc, prawo spadkowe mogło
nawet powstać wcześniej od prawa bliższości 76 . Obie instytucje mogą
właściwie istnieć dopiero z chwilą pojawienia się własności indywidualnej,
lecz dla prawa bliższości jest jeszcze konieczne, by ziemia stała
się przedmiotem alienacji.
Dotknęliśmy tu różnicy między prawem spadkowym a naszą instytucją.
Prawdę mówiąc, jedynie dla porządku przedstawiliśmy argumenty
wysuwane przez zwolenników teorii spadkowego charakteru prawa bliższości.
Jesteśmy przekonani, że gdyby nawet okazały się one słuszne,
kwestii jeszcze by nie rozstrzygnęły, dotyczą bowiem często tylko zewnętrznych
cech obu instytucji. Dla wykazania związku i zależności jednej
instytucji prawnej od drugiej trzeba przede wszystkim porównać
istotę ich obu. Zaczniemy od przypomnienia kilku podstawowych wiadomości
o spadku i spadkobraniu.
70 Np. „Dominus Gerlach et uxor eius cum filio suo dederunt duas villas";
„Dominus Ziro et uxor eius cum filio suo Oltone dederunt duas villas".
71 Piekosiński, Rycerstwo polskie, t. II, s. 265.
72 Powołanie przez Sczanieckiego poza wymienionymi dokumentu z 1177 r.
(CDMG I, 107) stanowi zwykłą pomyłkę. Jest w nim wprawdzie consensus fratrum,
ale są to zakonnicy udzielający zgody swemu opatowi na zamianę wsi.
73 Patrz wyżej, s. 53 nn.
74 Zob. Arnold, op. cit., s. 7 ods. 9.
75 Patrz wyżej, s. 61 nn.
76 Odmienny pogląd wypowiada Wojciechowski, recenzja pracy Tymienieckiego,
Społeczeństwo, KH XLIII, 1929, s. 381.