prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

krewieństwa sięga krąg podmiotów prawa bliższości. Podobnie nie znamy
wypadku odrzucenia roszczeń jednostki z tej przyczyny, że jest tak
daleko spokrewniona z pozbywcą, iż stoi już poza kręgiem uprawnionych.
Ten stan rzeczy znany jest naszym badaczom, mimo to niemal każdy
określał mniej lub bardziej szczegółowo zasięg osobowy prawa bliższości.
Za podstawę brano po prostu krewnych występujących z tytułu tego
prawa i stawiano znak równania pomiędzy nimi a ogółem uprawnionych.
W ten sposób na przykład postępuje Michalewicz 8 . Poprzez zestawienie
osób, które udzielają zgody na alienację, doszedł autor do
wniosku, że podmiotami prawa bliższości byli krewni męscy wyłącznie
do trzeciej generacji. O ile to stwierdzenie przynajmniej w jakimś stopniu
znajduje uzasadnienie w źródłach, to już zupełnie tej podstawy jest
pozbawione inne — zamieszczone wprawdzie w przypisie, niemniej
bardzo istotne — że poza kręgiem uprawnionych stali dalsi krewni,
powoływani przy alienacji na równi z osobami obcymi, ale już tylko
w charakterze świadków czynności prawnej Tak więc — według autora
— krąg uprawnionych do wyrażania zgody (a także retraktu, czego
domyślamy się, skoro ten jest u Michalewicza skutkiem naruszenia
prawa przyzwalania) nie pokrywał się z kręgiem krewnych, był węższy;
przy czym Michalewicz nie próbuje wyjaśnić, dlaczego tak się działo.
A przecież to marginesowe twierdzenie godziło wprost w uznawaną
także przezeń teorię rodowego pochodzenia prawa bliższości. Jeśli bowiem
mogli istnieć członkowie rodu pozbawieni tego prawa, to nie
w ustroju rodowym trzeba upatrywać jego genezy, o ile przez ród będziemy
rozumieli najszerszą grupę krewniaczą.
Tych niekonsekwencji swej opinii autor nie dostrzegł. Uszła też ona
uwagi badaczy, skoro nikt z tego tytułu nie postawił Michalewiczowi
zarzutu. Odnosi się to także do Kolańczyka, który w oparciu już o ogólnopolski
materiał dochodzi do wniosku, że do ustaleń Michalewicza niewiele
da się dorzucić; a przyjęty przez tego ostatniego krąg uprawnionych
odpowiada ówczesnemu kręgowi krewnych w ogóle. Tak więc,
zdaniem Kolańczyka, poczucie pokrewieństwa nie wychodziło poza
trzecią generację 10 . Jak widzimy, wbrew temu, co głosi autor, jego usta-
31
8 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 122 nn. Pomijamy tu opinie dawniejszych
badaczy, oparte na fragmentarycznie tylko przejrzanych źródłach.
9 Ibid., s. 123, ods. 1.
10 Kolańczyk wprawdzie mówi o trzecim stopniu pokrewieństwa, nie wyjaśniając
bliżej, jaką komputację ma na uwadze. Ponieważ jednak wymienia syna brata
stryjecznego, trzeba uznać, że uwzględnia komputację kanoniczną. Zob. Kolańczyk,
Prawo spadkowe, s. 9.