prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

) rozszerzenie przez nas podstawy źródłowej w sensie objęcia badaniami
także innych regionów poza Wielkopolską,
c) rozszerzenie przez nas ram chronologicznych badań nad tą samą
instytucją, czyli — co w istocie pod tym się kryje — rozwój kręgu
uprawnionych. Pierwszą ewentualność trzeba odrzucić. Można mieć
zastrzeżenia, czy w konkretnym, powołanym przez Michalewicza, wypadku
stanowisko krewnego wobec alienacji wypływa z przysługującego
mu prawa bliższości. W zasadzie jednak materiał źródłowy do
ustalenia kręgu uprawnionych został przez Michalewicza sumiennie zebrany.
Odpowiedź, która z pozostałych przyczyn gra tu rolę, otrzymamy
wraz z rozstrzygnięciem kwestii rozwoju kręgu uprawnionych.
53
2. ROZWÓJ KRĘGU UPRAWNIONYCH
Zagadnienie to rozpatrzymy oddzielnie dla krewnych męskich —
agnatów, oddzielnie dla kobiet i krewnych przez kobiety. Wypłynęło ono
już u Lelewela. Według tego uczonego prawo bliższości uzyskują najpierw
synowie, potem także dalsi krewni, bliżej nie określeni. Pogląd
ten, źródłowo nie uzasadniony, jest konstrukcją myślową autora, wynikającą
logicznie ze stworzonej przezeń teorii puścizny 133 . W oparciu
o Statuty Kazimierza Wielkiego i Statut zakroczymski z r. 1390 Przeszkodziński
pisze o tendencji do ograniczania przez prawo XIV w. kręgu
podmiotów 136 . Otóż art. 124 zwodu wielkopolskiego używa określenia
quilibet de eisdem signis et armis 137 , gdy Statut zakroczymski mówi
o amici propinquiores 138 . Oba akty jednak normują różne kwestie i dlatego,
co już zauważył Dąbkowski, nie mogą służyć za podstawę do takich
wniosków 139 . Pierwszy dotyczy prawa skupu kobiet przez krewnych
męskich, a drugi — prawa bliższości.
Arnold przyjmuje zgodnie ze swym pojmowaniem prawa bliższości
jako instytucji prawa spadkowego, podlegającej temu samemu co ono
rozwojowi, że wąski początkowo krąg podmiotów rozszerza się z biegiem
czasu na coraz to dalszych krewnych 140 . Powołuje się przy tym na źró-
135 Lelewel, op. cit., s. 12 nn., 47, 49 nn. Zob. też przypis oznaczony gwiazdką,
ibid., s. 50—55.
136 A. Przeszkodziński, Zasady praw dawnych polskich o spadkach, „Biblioteka
Warszawska", t. III, 1851, s. 240.
137 Polskie statuty ziemskie w redakcji najstarszych druków (Syntagmata), opr.
L. Łysiak i S. Roman, Wrocław—Warszawa—Kraków 1958, s. 107.
138 IP, s. 423—424.
139 Dąbkowski, op. cit., t. II, s, 505, ods. 2. Można by przypuszczać, że
w Statucie zakroczymskim znalazła odbicie nowa tendencja, choćby o zasięgu partykularnym,
nie potwierdzają tego jednak badania Russockiego (zob. Russocki,
Formy, s. 96 nn.).
140 Arnold, op. cit., s. 6 nn.