prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

64
nego uprawnionego nie rodzi skutków wobec pozostałych, i to w sposób
tak absolutny, że nie ma tu miejsca na znaną skądinąd w tym czasie
zasadę reprezentacji 191 .
Czy wobec tego nabywca miał przed sobą zwartą grupę równouprawnionych
podmiotów prawa bliższości Odpowiedź twierdząca nie jest
bynajmniej logiczną konsekwencją poprzedniego stwierdzenia. W nauce
przeważa pogląd, że krąg uprawnionych jest zbudowany hierarchicznie
według bliższości stopnia pokrewieństwa 192 . Jednakże tak kategorycznych
sformułowań nie spotykamy u autorów prac źródłowych. Michalewicz
wręcz pisze, że w dokumentach nie znalazł wskazówki, czym kierowano
się przy zbiegu roszczeń kilku uprawnionych. Przypuszcza jedynie, że
mogła to być bliższość stopnia pokrewieństwa 193 . Także późniejsze źródła
mazowieckie nie dają badaczowi odpowiedzi na to zagadnienie 194 .
Przed zreferowaniem stanowiska Kolańczyka musimy wspomnieć
o hipotezie Balzera, która, choć nie dotyczy bezpośrednio prawa bliższości,
została przez tego pierwszego wciągnięta do rozważań nad kwestią
bliższości pokrewieństwa. Balzer, zajmując się następstwem tronu
u Piastów, wysunął hipotezę, że wśród krewnych bocznych nie było
porządku dziedziczenia, la jego miejsce zajmowała wola spadkodawcy
lub — w jej braku — wola rodu. Uzasadnienia tej hipotezy szukał m.in.
w prawie prywatnym 195 . Badając dawne prawo spadkowe Kolańczyk
musiał poświęcić temu problemowi wiele uwagi, a ponieważ przedzierał
się przez cały polski wczesnośredniowieczny materiał źródłowy, stąd jego
wyniki mają szczególne znaczenie. Wagę ich podkreśla jeszcze ta
okoliczność, że badacz nie ograniczył się do prawa spadkowego, lecz
śledził zasadę bliższości pokrewieństwa także w innych instytucjach,
191 Zob. W a l d o, op. cit., s. 77 nn., 118 nn.
192 R. Hube J, s, 73; Burzyński, O prawie bliższości, s. 32 (z powołaniem
się na niemiecki podręcznik K. F. Gerbera); Dunin, op. cit., s. 133; Dąbkóws
k i, op. cit., t. II, s. 504 (z powołaniem się na Burzyńskiego); Arnold, op. cit.,
s. 5 (z odesłaniem do Hubego i Dąbkowskiego); Raf acz, op. cit., s. 307. Odmiennie
Balzer, O następstwie tronu w Polsce, RAU W HF 36, 1897, s. 32 nn.
193 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 401. Przypuszczenie-swoje opiera autor
na zwrocie „si est quis proximior" w KDWP II, 1203 z 1341 r.
194 R u s s o c k i, Formy, s. 98. Wprawdzie autor podaje przykłady, w których
jedni krewni uważali się za bliższych od innych, zostały one jednak niezbyt fortunnie
dobrane, bowiem roszczenia w nich wynikają z faktu objęcia spadku, a nie
z tytułu prawa bliższości. Zafcr. I, 1827 z 1425 r.: „S. ... obligavit se solvere ... median)
quartam sexagenam M. ... si non statuit fideiussorem ... tunc obligavit se ad
ipsum perdere suam totam porcionem, ubicunque ipsam haberet ... et propinquitatem
seu porciones filiastre sue, que ad ipsum propinquitate spectaret ..."
(Zob. Russocki, Formy, s. 176, ods. 267.
195 Balzer, op. cit., s. 32—37 i 42—47.