prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

147
pozbycia na trzech kolejno po sobie następujących rokach sądowych.
Wzywano przy tym do stawienia się wszystkich, którzy rościli sobie
jakiekolwiek prawa do zbytych dóbr 166 . Z ewentualnymi roszczeniami
należało wystąpić w trakcie tych proklamacji, czyli w ciągu 6 tygodni
od daty pierwszego ogłoszenia 167 . Krewnemu, który wniósł sprzeciw,
sąd wyznaczał termin wykupu, najczęściej sześciotygodniowy 168 . Gdy nie
dokonał retraktu w tym czasie, tracił swe prawo 169 . Jeżeli nie podniósł
się żaden protest wobec danej transakcji lub jeżeli retrakt nie został
wykonany w wyznaczonym przez sąd terminie, nabywca płacił sądowi
adiudicatum i otrzymywał odeń dokument. Sąd stwierdza w nim, że
aliencja została dokonana z zachowaniem przewidzianego przez prawo
porządku, wobec czego „adiudicavimus et presentibus adiudicamus
eandem partem G. cum omni iure ... temporibus perpetuis iuxta laudum
et statutum terrestrem" (KDWP V, 271 z 1417 r.) albo „domini decreverunt
eidem litere robur perpetue firmitatis obtinere" (Bkuj., 217 z 1418
r.). Dokument zatem w ręku nabywcy ma zapewnić mu niewzruszalność
nabycia, i to nie dlatego, że sam jest niewzruszalny, lecz z tej przyczyny,
iż jest on świadectwem upływu dawności 170 .
Trudno orzec, czy praktyka sądowa była pod tym względem konsekwentna
i odrzucała roszczenia zgłaszane po wydaniu dokumentu.
Mamy za mało wiadomości źródłowych w tym względzie m . Znając
chwiejność ówczesnej praktyki, można powątpiewać w surowe przestrzeganie
powyższej zasady 172 . Opisana wyżej procedura poza Wielko-
166 Bkuj., 1257 z 1419 r.: „Privilegium dni Mosticii de Dambye super hereditates
... quas emit ... sunt [sic — Z. R.] proclamata tercio et nullus ei contradicit".
Podobnie Piek., 1355, 1356 z 1409 r., 1425 z 1410 r.; KDWP V, 247 z 1414 r. i in. Większość
tych przekazów powołuje Lesiński, który też pierwszy zwrócił uwagę na to
zjawisko (Lesiński, Ze studiów, s. 104 nn.). Wydaje się jednak, że niesłusznie
zawęża cel tej instytucji do prawa bliższości. Wzywano każdego, kto rościł sobie
jakiekolwiek pretensje do przedmiotu transakcji, w tym również bliskich, wierzycieli,
sąsiadów (por. art. 11 Ptrb. III statutu warckiego z 1423 r.; AKP TV, s. 480—
481). Tylko ze względów praktycznych traktujemy tę innowację w dalszym ciągu
tak, jakby dotyczyła ona wyłącznie prawa bliższości.
167 L e s i ń s k i, Ze studiów, s. 105—106.
168 Por. Bkuj., 1264 z 1419 r.; Kai. z 1410 i 1411 r. przytoczone przez R. Hube
III, s. 163; Kai., 493 z 1414 r. Jedynie w Bkuj., 2075 z 1421 r. sąd wyznacza termin
dwutygodniowy (zob. Lesiński, Ze studiów, s. 107, ods. 69).
169 Kai, 493 z 1414 r.
170 Pomijamy okoliczności szczególne, powodujące wstrzymanie biegu przedawnienia.
171 Jako dowód pozytywny może służyć tekst roty z 1412 r. (Roty wlkp. II,
342): „Tako jim pomoży Bog i święty +, jako to świadczymy, jako Dobieszew list
wyszedł na Siedlemino drzewie niż zapowiedziano od Katarzyny i dano jest ziemię
za ziemię prawym targiem".
172 Por. ods. 158.